W 700-letniej historii Tarnowa miało miejsce wiele ważnych wydarzeń, które składają się na bogactwo przeszłości naszego miasta.
“Tarnowskie kalendarium” opracowane zostało w Dziale Informacyjno-Wydawniczym Miejskiej Biblioteki Publicznej im. J. Słowackiego w Tarnowie w oparciu o zbiór książek i czasopism od wielu lat gromadzonych w MBP, a związanych tematycznie z samym miastem, jego historią, architekturą, życiem kulturalnym i gospodarczym.
To niewielkie wydawnictwo w układzie chronologicznym przedstawia sprawy lokalne, wydarzenia ważne dla kultury, przejawy aktywności gospodarczej i politycznej od początków istnienia Tarnowa do czasów współczesnych. Publikacja ta pragnie zwrócić uwagę czytelnikowi na rolę jaką pełnił Tarnów w historii Polski, przypomnieć bogate tradycje miasta, które kontynuują dzisiejsi mieszkańcy.
Od początków do zaborów
| VIII – XI w. | Ziemia Tarnowska wchodzi w skład państwa Wiślan, później należącego do Księstwa Wielkomorawskiego, a następnie, za czasów Mieszka I, zostaje włączona w granice ówczesnej Polski. Osada Tarnów wykształciła się pod koniec wieku XI. |
| 1125 | W dokumencie potwierdzającym posiadłości klasztoru tynieckiego benedyktynów, spotykamy pierwszą pisaną wzmiankę o wsi Tarnów. |
| 1327 | Właścicielem wsi Tarnów jest Spycimir herbu Leliwa protoplasta rodu Tarnowskich. |
| 1329 | Spycimir Leliwita z Melsztyna rozpoczyna budowę zamku na Górze św. Marcina, który ma być siedzibą rodową, ośrodkiem zarządzania dobrami i strażnicą nadzorującą szlak handlowy z Krakowa na Ruś i z Tarnowa na Węgry. |
| 7 III 1330 | Władysław Łokietek nadaje Tarnowowi prawa miejskie. Przywilej królewski zawierał zgodę panującego na zorganizowanie mającej powstać osady miejskiej na wzorach miasta Krakowa (na prawie magdeburskim), nadanie jej uprawnień targowych w wybrany dzień tygodnia i poddani przyszłych mieszczan władzy samorządu miejskiego na czele z wójtem dziedzicznym. |
| 1330 – 1346 | Budowa kościoła parafialnego w Tarnowie (późniejsza bazylika katedralna) |
| 13 V 1331 | Biskup krakowski Jan Grot eryguje na Górze św. Marcina kaplicę pod wezwaniem Wniebowzięcia N. M. P. |
| 1342 | Na zamku na Górze św. Marcina wystawiono pierwszy znany dokument, którym był akt nadania przez Spycimira lasu Keyserwald, Mikołajowi w celu założenia tam wsi na prawie magdeburskim. |
| 27 III 1352 | Zmarł Spycimir Leliwita, założyciel Tarnowa, mądry polityk i wierny Łokietkowi mąż stanu, popierający jego walkę o zjednoczenie państwa polskiego. Przed śmiercią właścicielem dziedzictwa tarnowskiego ustanowił syna Rafała. |
| 1362 oraz 25 IV 1364 | Król Kazimierz Wielki jako pierwszy monarcha odwiedza Tarnów |
| 1364 | Rafał Leliwita wykupił od wójta Jakuba wójtostwo tarnowskie, co zwiększyło jego władzę nad Tarnowem. |
| 4,5 V 1390 | Królowa Jadwiga odwiedza Tarnów |
| 30 IV 1392 | Biskup przemyski Maciej wyświęcił pierwszego arcybiskupa halickiego błogosławionego Jakuba Strepę, a uroczystość ta odbyła się w kościele parafialnym. W uroczystości uczestniczyła para królewska: Władysław Jagiełło oraz królowa Jadwiga |
| 1400 | Wzniesiona została obecna bazylika katedralna Narodzenia N.M.P. |
| 17 IV 1400 | Biskup krakowski Piotr Wysz podniósł kościół parafialny w Tarnowie do godności kolegiaty. |
| 1419 | Król Władysław Jagiełło zwolnił kupców tarnowskich od ceł na drodze prowadzącej przez Opatowiec, Działoszyce, Lelów i Krzepice na Śląsk oraz na komorze krakowskiej |
| 8 XI 1424 | Król Władysław Jagiełło zatrzymał się w Tarnowie wracając z objazdu Rusi. |
| 1441 | Możnowładcy węgierscy zdobyli i podpalili zamek na Górze św. Marcina. |
| 8 V 1448 | Poświęcenie kościoła św. Ducha na obecnym pl. Bema (“Burek”) (kościół rozebrany ok. 1821r.) |
| 1452 | Cech tkacki jako pierwszy w Tarnowie otrzymał statut czeladzi rzemieślniczej. |
| 1468 | Prawdopodobnie pierwsza epidemia dżumy w Tarnowie; w klasztorze bernardynów zmarł brat Jan Wiktoryn Melsztyński który opiekował się chorymi |
| 1482 | Blisko pół roku trwała epidemia dżumy |
| 1488 | W Tarnowie urodził się Jan Tarnowski, późniejszy hetman wielki koronny. |
| 1 poł. XVI w. | Hetman Jan Tarnowski rozbudowuje zamek na Górze św. Marcina na renesansową rezydencję otoczoną nowoczesnymi fortyfikacjami bastionowymi. W jego komnatach mieści się słynna biblioteka hetmańska, skarbiec i zbiór pamiątek rodzinnych. Tutaj gośćmi hetmana byli : Jan Kochanowski, Mikołaj Rej, Andrzej Frycz Modrzewski, Marcin Kromer, Stanisław Orzechowski i Jan Maria Padovano oraz inni wielcy przedstawiciele epoki Odrodzenia. |
| 1516 | Podczas epidemii dżumy zmarło co najmniej 14 bernardynów; w mieście przerwano prace nad budową murów miejskich |
| 1518 | pielgrzymka i podróż edukacyjna Jana Amora Tarnowskiego, późniejszego hetmana do Ziemi Świętej i krajów Europy Zachodniej |
| 1524 | Barbara i Jan Mikołajowscy herbu Gryf zbudowali kamienicę zwaną Domem Mikołajowskim, którą późniejszy właściciel ks. Wojciech Kaszewicz w r. 1753 zapisał szkole parafialnej. |
| IV-IX 1528 | Na tarnowskim zamku przebywa król węgierski Jan Zapolya, który stąd podejmuje staranie o odzyskanie władzy nad swoim królestwem. ok.1536 r. W bazylice katedralnej wykonany został przez włoskiego artystę Jana Marię Padovano wiszący pomnik nagrobny Barbary z Tęczyńskich Tarnowskiej (zm. 1521) pierwszej żony hetmana Jana Tarnowskiego. |
| 29 X 1529 | Poświęcenie kościoła św. Anny (obecnie plac przy zbiegu ulic: św. Anny i św. Ducha przy ul. Targowej) (kościół rozebrany ok. 1810 r.) |
| 10 VII 1537 | Król Zygmunt Stary wraz z królową Boną odwiedzają Tarnów. |
| 1547 | Jan Tarnowski uzyskał od cesarza Karola V tytuł hrabiowski i od tego czasu dobra tarnowskie zwane były hrabstwem. |
| 1558 | Hetman Jan Tarnowski wydał drukiem swoje dzieło “Consilium rationis bellicae” (Rada sprawy wojennej). |
| 24 VI 1559 | Hetman Jan Tarnowski ogłosił przywilej na mocy którego dwie dziesięciny ze wsi Wiewiórka, Borowiec i Nagoszyn przeznaczył na ręce rektora szkoły parafialnej. |
| 1560 | Dla mieszczan tarnowskich hetman J. Tarnowski opracował zbiór przepisów w języku łacińskim i polskim, zamieszczony w Acta Obligationum. |
| 16 V 1561 | W Wiewiórce zmarł hetman Jan Tarnowski pochowano go w kolegiacie tarnowskiej 3 miesiące później 18 sierpnia; Do 1,5 tys. Tarnowa przybyło ponad 20 tys. osób z całej Europy aby pożegnać wybitnego Tarnowianina – Europejczyka. |
| 1561 – 1574 | W katedrze powstał monumentalny pomnik hetmana Jana Tarnowskiego i jego syna Jana Krzysztofa, częściowo wykonany przez J. M. Padovano, a ukończony przez uczniów artysty. |
| 1563 | Wybudowanie kościoła drewnianego pw. Św. Trójcy (na Terlikówce) |
| 1567 | Umiera ostani potomek męski tarnowskiej linii Leliwitów, Jan Krzysztof Tarnowski. Tarnów drogą koligacji małżeńskich dostaje się w ręce książąt Ostrogskich pochodzących z Rusi. |
| 1570 | Zamek na Górze św. Marcina zostaje zdobyty przez wojska zaciężne Olbrachta Łaskiego i Andrzeja Zborowskiego, którzy mając prywatny zatarg z księciem Ostrogskim, wykorzystali pretensje do dziedzictwa Tarnowskich zgłaszane przez dalszych krewnych. Król Zygmunt August przyznał zamek Ostrogskim. Zniszczeniu uległa wtedy wspaniała biblioteka hetmańska. |
| 1572 | Kolejna epidemia – umiera 8 bernardynów |
| 15 IV 1576 | W drodze do Krakowa na koronację w Tarnowie zatrzymał się król-elekt Stefan Batory. Król odwiedził Tarnów jeszcze raz 7 X 1578 r. |
| 1588 | Umiera książę Konstanty Ostrogski, współrządy nad Tarnowem sprawują synowie Janusz i Aleksander. |
| 1603 | Po śmierci księcia Aleksandra Ostrogskiego i mocą uchwały Trybunału Lubelskiego hrabstwo zostało podzielone pomiędzy księcia Janusza i dzieci księcia Aleksandra. |
| 13 II 1608 | Zmarł książę Konstanty Wasyl Ostrogski, magnat, wojewoda kijowski, mąż Zofii Tarnowskiej, córki hetmana Jana Tarnowskiego. |
| 1612-1620 | Wrocławski rzeźbiarz Jan Pfister wykonał w tarnowskiej katedrze pomniki nagrobne księcia Janusza Ostrogskiego i jego żony Zuzanny (zm. 1596 r.) |
| 15 IV 1617 | Wybuchł pożar, który zniszczył część miasta Tarnowa i chór mniejszy kolegiaty. |
| 12 XI 1620 | Umiera książę Janusz Ostrogski i po jego śmierci Tarnów przechodzi kolejno na własność Zasławskich, Lubomirskich, Zamojskich, Radziwiłłów, Koniecpolskich, Walewskich i Sanguszków. |
| 1622-1623 | Podczas zarazy umiera około 300 mieszkańców miasta i okolicy w tym aptekarz Sebastian Drzewicki. |
| 1652-1653 | Zaraza (pandemia dżumy, tyfusu plamistego i czarnej ospy), która nawiedziła Tarnów spowodowała śmierć ok. 2000 osób w mieście i okolicy. |
| 1655-1656 | Szwedzi dwukrotnie splądrowali Tarnów dopuszczając się ogromnego spustoszenia m. in. klasztoru bernardynów. |
| 1667 | Stanisław Koniecpolski ówczesny właściciel Tarnowa nadanym przywilejem gwarantuje Żydom wcześniej przyznane swobody ( m. in. bożnicę i cmentarz ). |
| 1705 | Kolejna zaraza: ponad tysiąc ofiar |
| 1712 | Dobudowanie kaplicy nad skarbcem do kościoła parafialnego (obecnie katedra; nawa północna) w której umieszczono przywiezione przez ks. prepozyta Stanisława Orłowskiego w 1690 r. relikwie bł. Felicismusa (relikwie te w 1705 r. przyczyniły się do ustąpienia epidemii) |
| 1723 | Tarnów przechodzi w ręce książąt Sanguszków, którzy jako nowi właściciele przenoszą “zwierzchność zamkową” z Góry św. Marcina do dworu w Gumniskach. |
| 1747 | Sanguszkowie pozwalają P. P. Bernardynkom dokonać częściowej rozbiórki zamku na Górze św. Marcina, by uzyskany w ten sposób materiał użyć do dokończenia budowy kościoła i klasztoru. |
| 1756 | Tarnowska szkoła parafialna przekształcona została w Kolonię Akademicką Uniwersytetu Jagiellońskiego. |
| 14 III 1765 | W klasztorze P. P. Bernardynek umiera poetka Elżbieta Drużbacka. |
| 1767 | Z inicjatywy króla Stanisława Augusta założono w Tarnowie urząd pocztowy, którym zawiaduje Mateusz Morozowicz. |
| 1769 | W Tarnowie przebywały oddziały konfederatów barskich. |
| 1772 | Właścicielką Tarnowa (od r. 1752) jest księżna Barbara z Duninów, wdowa po Pawle Karolu Sanguszko. |
Literatura:
Tekst ze strony: www.tarnow.pl oraz www.tarnow.pttk.pl
Potępa Stanisław, „Tarnów międzywojenny (kronika) 1918-1939”, Muzeum Okręgowe w Tarnowie, Tarnów 1988
Opracowała: Maria Sąsiadowicz
Uzupełnienie i aktualizacja (przede wszystkim okres międzywojenny i po 2000 roku): Marcin Pałach, Tarnowskie Centrum Informacji, maj 2008; ostatnia aktualizacja: marzec, 2020 (Marcin Pałach, TCI)
Utworzono: 9 grudnia 2009
Zmodyfikowano: 22 kwietnia 2021