Zabory i lata wojny

 

31 VII 1772 Od strony Pilzna wkroczył do Tarnowa korpus austriacki gen. d’Altony i założył tu swoją kwaterę. Tak rozpoczął się prawie 150-letni okres niewoli.
11 IX 1772 Ogłoszono w Tarnowie uniwersał rozbiorowy cesarzowej Marii Teresy i zawiadomiono mieszczan, że stali się poddanymi monarchii habsburskiej.
1773 Tarnów został stolicą okręgu w cyrkule pilzneńskim.
29 XII 1773 Na tarnowskim ratuszu radni złożyli przysięgę na wierność monarchii habsburskiej.
1774 Księżna Barbara Sanguszkowa zrzeka się dożywocia do Tarnowa i hrabstwa tarnowskiego na rzecz synów : Józefa, Hieronima i Janusza, którzy dokonując podziału dóbr oddają Tarnów Hieronimowi.
1776 Książę Hieronim Sanguszko wydaje rozporządzenie oparte na prawie zwyczajowym, które mówi, że w mieście i na przedmieściu wolno sprzedawać wódkę tylko skarbową hrabstwa tarnowskiego, a piwo wolno kupować od mieszczan tarnowskich.
1779-1883 Tarnów na austriackiej wojskowej mapie Galicji: http://mapire.eu/en/map/collection/firstsurvey/?zoom=14&lat=50.01294&lon=20.99086
26 II 1781 Przeniesienie do Tarnowa (z Zakrzówka k. Krakowa) oficjalatu generalnego dla “przedwiślańskiej” części diecezji krakowskiej
12 I 1782 O.O. Bernardynom odebrano kościół i klasztor, który posiadali od r. 1468, oddając im na siedzibę klasztor z kościołem opuszczony przez zakonnice reguły św. Klary.
22 III 1782 Tarnów stał się stolicą obwodu tarnowskiego (powiatu)
20 IX 1783 Cesarz Józef II utworzył diecezję tarnowską. Pierwszym biskupem tarnowskim został dr Jan Duvall.
1784 Inż. Jan Gross wytyczył drogę tranzytową, tzw. szosę śląską, wiodącą przez miasto ulicami : Krakowską, Wałową i Lwowską.
3 XI 1784 Władze austriackie w miejsce istniejącej w Tarnowie Kolonii Akademickiej powołały do życia 5-klasowe gimnazjum.
9 XI 1784 Założono Cmentarz Stary, obecnie stanowiący zespół zabytkowy, który zastąpił dawne cmentarze przykościelne. Na szczególną uwagę zasługują m in. groby : Anny Radziwiłłowej, Rufina Piotrowskiego; zbiorowe mogiły powstańców z 1863 r., ofiar rabacji galicyjskiej w 1846 r. oraz kaplica grobowa Książąt Sanguszków.
1785 Rozpoczęcie zasypywania wałów wzdłuż murów miejskich
1785 Biskup tarnowski Alojzy Pukalski ufundował figurę Matki Boskiej na placu Katedralnym.
20 XI 1786 “Umowa cesyjna” między biskupem F. Janowskim i A. Gołaszewskim – dekanaty: głogowski, miechociński i rudnicki przeszły do diecezji przemyskiej, a dekanat krośnieński do diecezji tarnowskiej.
1786 Jerzy Matyaszowski założył w Tarnowie pierwszą drukarnię.
13 III 1786 Papież Pius VI erygował kanonicznie diecezję tarnowską i dotychczasowej kolegiacie nadał godność katedry biskupiej.
3 X 1786 Tarnów nawiedziło trzęsienie ziemi, które trwało jedną minutę.
1787 Rząd austriacki odebrał księciu Hieronimowi Sanguszce władzę sądową i administracyjną nad miastem i Tarnów przeszedł pod wyłączną władzę rządu. Austriackie władze administracyjne powołały spośród obywateli miasta nowy samorząd. W Tarnowie ustanowiono Forum Nobilium czyli Sąd Szlachecki dla siedmiu cyrkułów : myślenickiego, sądeckiego, bocheńskiego, tarnowskiego, rzeszowskiego, sanockiego i dukielskiego.
11 IV 1787 Przez Tarnów przejeżdżał w drodze na koronację carowej Katarzyny II, cesarz austriacki Józef II.
1789 Pierwszą szkołę dla dziewcząt otworzył w Tarnowie Józef Lignau, dyrektor szkoły głównej normalnej.
8 III 1791 Urodził się Kazimierz Brodziński poeta, historyk, uczestnik powstania listopadowego, absolwent tarnowskiego gimnazjum. (Zm. 1835).
1792 Cesarz Franciszek II uchylił dawne przywileje miasta i wydał nowy akt określający ustrój władz miejskich, wybieranych w wolnych wyborach. Odtąd władze Tarnowa stanowił wydział miejski złożony z 24 obywateli z burmistrzem i asesorami.
14 IX 1792 Wybuchł groźny pożar, który zniszczył całą dzielnicę żydowską, rynek i ratusz miejski.
14 III 1793 W Tarnowie urodził się Józef Zacharyasz Bem. (Zm. 1850).
15 VI 1794 U mieszczanina Bocheńskiego zanocował będąc przejazdem w Tarnowie, książę biskup warmiński ks. Ignacy Krasicki.
1796 Powstaje pierwszy znany Plan Tarnowa i okolic wykonany przez Franza von Grottgera.
30 IX 1803 Urodził się Władysław Sanguszko, który wolą ojca księcia Eustachego odziedziczył Gumniska i hrabstwo tarnowskie. Był jednym z czołowych magnatów galicyjskich. W swoim domu w Gumniskach gościł wiele znanych postaci życia kulturalnego m.in. Aleksandra Fredrę, Zygmunta Krasińskiego, Wincentego Pola.(Zm. 1870).
13 VI 1805 Bulla papieża Piusa VII “Indefessum personarum” znosząca diecezję tarnowską i przenosząca kapitułę katedralną do Kielc
1805 Gmina miasta Tarnowa nabyła grunty duchownych : Zawale, Dyksonówkę, Kantorię, Dąbrówkę Infułacką, które przeznaczono pod zabudowę rozwijającego się miasta
1809 Po zwycięstwie pod Raszynem do Tarnowa przybył na krótko i zajął miasto oddział wojsk Księstwa Warszawskiego. Przez pół roku przebywały w Tarnowie wojska rosyjskie dowodzone przez księcia Golicyna.
1810 Gimnazjum tarnowskie zreorganizowano na 6-klasowe.
1814 Duży pożar w mieście
1817 Tarnów odwiedził cesarz Franciszek z cesarzową Karoliną Augustą, podczas wizyty oglądali miasto z Góry św. Marcina. Podczas wizyty w tarnowskiej kolegiacie zatrzymał się przed pomnikami Tarnowskich i stwierdził, iż godne byłoby mieć taki w samym Wiedniu.
17 VIII 1818 W Tarnowie otwarto publiczną szkołę żeńską o klasie robót kobiecych z 82 uczennicami i nauczycielką Franciszką Mink (Munk).
1818 W Tarnowie gościł przejazdem car Aleksander.
1819 Pierwszą w Tarnowie księgarnię otworzył Fryderyk Sattelberger.
1823 Biskup tarnowski Grzegorz Tomasz Ziegler odbywa wycieczkę w Tatry i funduje krzyż nad Morskim Okiem
2 V 1825 Urodził się Zygmunt Kaczkowski powieściopisarz, publicysta, który w latach 1842 – 1843 uczęszczał do gimnazjum w Tarnowie. (Zm.1896).
1826 Ukończono budowę browaru książąt Sanguszków, który był pierwszą tarnowską nowoczesną fabryką.
23 IV 1826 Bulla pap. Leona XII “Sedium episcopalium translationes” – przeniesienie stolicy diecezji z Tyńca do Tarnowa; istnieje odtąd “diecezja tarnowska”. Równocześnie do Tarnowa przeniesione zostało Seminarium Duchowne.
1831 W drukarni Józefa Karnstadta wydana została pierwsza praca monograficzna o Tarnowie, ks. Wincentego Balickiego ” Miasto Tarnów pod względem historycznym, statystycznym, topograficznym i naukowym”. W Tarnowie panowała epidemia cholery.
1832 Po upadku powstania listopadowego powstał w Tarnowie tajny Związek Bezimienny, którego celem było pozyskiwanie młodzieży do nowej akcji powstańczej, przygotowywanej przez emigracyjną organizację węglarską – Zemsta Ludu.
1833 Do Tarnowa, wraz z husarią węgierską dociera epidemia tyfusu
1833 Oddano do użytku gmach Szpitala Wojskowego (dzisiejsza siedziba PWSZ)
1834 W Tarnowie powstała węglarska organizacja Synów Świata.
1835 Biskup Franciszek Pistek kupił dom i ogród na przedmieściu Pogwizdów i przeznaczył na szpital – “dom ochrony ubogich i chorych”. Zatrudniono wówczas stałego lekarza ordynariusza Wilhelma Kocha. Są to początki działalności szpitala w Tarnowie.
1835 biskup tarnowski Franciszek Pisztek odwiedza Tatry i funduje krzyż nad Czarnym Stawem
15 III 1835 Tarnowianin – generał Józef Bem założył Polskie Towarzystwo Politechniczne w Paryżu. Towarzystwo pomagało znajdującym się na emigracji Polakom zdobyć wykształcenie techniczne oraz pracę zgodną z zawodem. Jednak okazało się, że w oderwaniu od kraju działać nie mogło i po kilku latach zostało zlikwidowane. Za jego następców uważa się Stowarzyszenie Techników Polskich w Warszawie (od 1898 r.) oraz Towarzystwo Techniczne w Krakowie (od 1877 r.) a od 1945 roku – Naczelną Organizację Techniczną.
16 VI 1835 Urodził się Józef Szujski, historyk, pisarz, publicysta, polityk, profesor.(Zm. 1883)
1837 W Tarnowie działa Powszechna Konfederacja Narodu Polskiego, tzw. Związek Mazurski, który propaguje przewrót agrarny.
1 IX 1838 Zaczyna funkcjonować Seminarium Duchowne (wzniesiono nowy gmach) i połączony z nim Instytut Teologiczny.
1842 Otwarto szpital żydowski w Tarnowie. Urodził się Eustachy Stanisław Sanguszko jako najmłodsze dziecko Władysława i Izabeli z Lubomirskich. Po przedwczesnej śmierci swojego brata Pawła Karola w r. 1878 objął hrabstwo tarnowskie, stając się ostatnim dziedzicem przed odzyskaniem niepodległości. Jako wieloletni marszałek Rady Powiatowej w Tarnowie m. in. doprowadził do regulacji rzek – Białej i Dunajca. W swoim majątku wzorowo gospodarował, zajmował się także działalnością filantropijną, w Tarnowie pełnił szereg honorowych funkcji – cieszył się wielkim autorytetem.
1 X 1843 Z inicjatywy księżnej Izabeli Sanguszkowej powstało Towarzystwo Dobroczynności w Tarnowie posiadające własny dom ubogich i szpital.
9 II 1845  Urodził się Józef Pisz, wydawca, drukarz, redaktor, inicjator wielu periodyków, m.in. pisma Pogoń wydawanego w latach 1881-1914 oraz kalendarza „Tarnowianin”.
2 III 1845 Zaistniało Towarzystwo Strzeleckie.
18 II 1846 Wybuchła rabacja pod wodzą Jakuba Szeli, znana jako rzeź galicyjska, której epicentrum było w Tarnowie. Henryk Szancer założył młyn parowy o 10 – obrotach.
7 IV 1846 Wprowadzono w życie kontrakt na mocy którego książę Władysław Sanguszko sprzedał gminie miejskiej tarnowskiej prawo do propinacji wódczanej i zezwolił by dobra rodowe (wsie : Grabówka, Strusina, Zabłocie i Terlikówka) włączono do miasta Tarnowa. W zamian za to zastrzegł sobie, by na pamiątkę tego aktu na wieży ratuszowej w miejsce herbu miasta “Leliwy” umieszczony został herb książąt Lubartowiczów Sanguszków “Pogoń Litewska”.
1848 Została zorganizowana Rada Narodowa, która kierowała akcją na rzecz uzyskania swobód narodowych.
1 IV 1848 Ukazało się pierwsze czasopismo tarnowskie : Gazeta Tarnowska Godło : Zgoda”.
1848-1849 Epidemia cholery
1850 Rozpoczęcie budowy linii kolejowej z Krakowa do Lwowa
20 II 1856 Zakończono budowę odcinka linii kolejowej Tarnów – Dębica. Na tarnowski dworzec kolejowy wjechał pierwszy pociąg. Franciszek Eliasiewicz uczestnik powstania styczniowego i przewodniczący Tarnowskiego Komitetu Rewolucyjnego w r. 1846, założył w Tarnowie na Zabłociu fabrykę maszyn i narzędzi gospodarczych, którą po powstaniu styczniowym rozszerzył o odlewnię żelaza.
1 III 1855 Urodził się Roman Zawiliński językoznawca, nauczyciel, prezes Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza, ofiarodawca pierwszego księgozbioru dla Miejskiej Biblioteki Literacko-Naukowej im. J. Słowackiego w Tarnowie w r. 1908.(Zm.1932). Wzniesiono nowy wielki gmach szpitala wojskowego
(ul. Piłsudskiego, obecny Pałac Młodzieży).
16, 17 VI 1855 Cesarz Franciszek Józef odwiedza Tarnów: odwiedza garnizon wojskowy. Gościny udzielił ówczesny bp Józef Alojzy Pukalski.
6 IV 1857 Urodził się Jan Leniek dyrektor II Państwowego Gimnazjum, znany historyk i badacz dziejów Tarnowa, współautor “Dziejów miasta Tarnowa”.(Zm. 1918).
1858 Szymon Reiter założył fabrykę zapałek.
22 IV 1860 Urodził się gen. Aureli Serda “Teodorski” uczestnik m.in. wojny polsko-bolszewickiej.
1 IX 1860 W pałacu w Gumniskach, w domu swojej babki Izabeli z Lubomirskich Sanguszkowej, urodził się Paweł Jan Sapieha – członek rodu magnackiego Sapiehów, pierwszy prezes Polskiego Czerwonego Krzyża.
1861 W Tarnowie miały miejsce solidarnościowe manifestacje patriotyczno-religijne. W tarnowskim gimnazjum powstała organizacja powstańcza zrzeszająca ok. 100 uczniów.
11 III 1861 Urodził się Józef Jakubowski, radny i asesor Rady Miejskiej Tarnowa, inicjator powołania Muzeum Miejskiego. 4 XI 1861 r. Otwarto Kasę Oszczędności miasta Tarnowa, instytucję finansową mającą dostarczać mieszkańcom miasta taniego kredytu i umożliwiać lokowanie oszczędności.
VII 1862 Przebywała w Tarnowie na odpoczynku Helena Modrzejewska. Pod koniec roku powstał w Tarnowie komitet organizacji czerwonych, tzw. Ława Obwodowa, następnie Wydział Obwodowy.
1863 W czasie powstania styczniowego, przez krótki czas w Tarnowie miała swoją siedzibę filia Rządu Narodowego.
18 I 1863 W Tarnowie urodził się prof. Roman Dzieślewski (1863-1924). W wieku 28 lat otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego, a 4 lata później profesora zwyczajnego elektrotechniki. Przez 33 lata prowadził wykłady i ćwiczenia z elektrotechniki ogólnej. W roku akademickim 1901/1902 został rektorem Politechniki Lwowskiej. Był pierwszym polskim profesorem elektrotechniki w historii elektryki, twórcą nauczania elektrotechniki na poziomie akademickim. Autor polskiego, akademickiego podręcznika elektrycznego oraz pierwszego uczelnianego laboratorium elektrotechnicznego.
III 1863 Dyrekcja tarnowskiego gimnazjum zamyka klasę VI, której wszyscy uczniowie walczyli w powstaniu styczniowym.
18 III 1863 Austriacy uwięzili w Tarnowie gen Mariana Langiewicza i jego adiutantkę Henrykę Pustowójtównę.
1865 Budowa szerokiej alei ul. Seminaryjskiej (2 ciągi plantacji z kasztanami i ławeczkami) – obecna ul. Piłsudskiego
1866-1869 Założonie przez ogrodnika z Krosna Antoniego Schmidta Parku Miejskiego zwanego Ogrodem Strzeleckim (7 ha)
1866 Uchwalono statut stowarzyszenia straży ochotniczej pożarnej, która właśnie zawiązała się w Tarnowie. Epidemia cholery spowodowała śmierć ok. 1700 osób. Założono park miejski.
III 1867 Przeprowadzone zostały wybory do gminnej rady miasta Tarnowa, pierwszym burmistrzem w okresie autonomii galicyjskiej został Wojciech Bandrowski. Tarnów został miastem powiatowym oraz siedzibą takich instytucji jak Rada Szkolna Okręgowa, dyrekcja skarbu i izba notarialna. Przy Magistracie zostaje utworzona posada budowniczego miejskiego, którą obejmuje Karol Polityński (do 1883 r).
15 II 1869 Urodził się Brach Władysław (zm. w 1941 r.) kupiec, właściciel znanej drogerii w Tarnowie. Zwany tarnowski Rockefellerem. Jego bankructwo w 1932 r. odbiło się szerokim echem także poza Tarnowem
1869 Zawiązane zostało Stowarzyszenie Rzemieślników “Gwiazdka Tarnowska”, głównie z inicjatywy byłych powstańców, które w r. 1881 przekształciło się w Stowarzyszenie Rękodzielników Chrześcijańskich “Gwiazda Tarnowska”. 1869 r. Powstało Kółko Przyjaciół Muzyki.
13 III 1872 Urodził się Jan Szczepanik wielki wynalazca zwany “Polskim Edisonem”.(Zm.1926).
17 IV 1872 W Tarnowie urodził się Mark Dintenfass „budowniczy” Hollywood; filmowiec, uratował przed bankructwem dwie wielkie wytwórnie: Universal oraz Warner Bros. (zm. 23 XI 1933 r. w USA)
VII 1872 Towarzystwo Rolnicze urządziło na plantach przy dworcu kolejowym okręgową wystawę rolniczo-przemysłową, która była przeglądem osiągnięć rolnictwa, hodowli i przemysłu maszyn rolniczych.
1873 Powstało Towarzystwo Miłośników Sceny
21 I 1874 Urodził się Wincenty Witos działacz ludowy, premier rządu RP.(Zm. 1945).
1874 W Tarnowie powstaje delegatura zakopiańskiego Zarządu Towarzystwa Tatrzańskiego
1875 Otwarto linię kolejową Tarnów-Leluchów.
4 X 1877 Nastąpiło uroczyste otwarcie wystawionego na koszt państwa zaborczego okazałego gmachu szkolnego przy ul. Seminaryjskiej.
1 II 1878 Gazownia firmy Józef Wrzosek i Paweł Skrzipietz dostarczyła miastu gaz świetlny. Wybudowano kościółek przybyłych z Gniezna Urszulanek.
1879 Do Tarnowa przybyli wygnani z Prus ks. Filipini, którzy tu się osiedlili i zbudowali swój kościół.
20 I 1880 Do odrodzonej diecezji krakowskiej przyłączono z diecezji tarnowskiej dekanaty: bialski, oświęcimski, skawiński, wadowicki oraz część dek. wielickiego, dobczyckiego, myślenickiego i makowskiego.
1880 Zawiązało się Tarnowskie Towarzystwo Przyjaciół Muzyki.
1881 Na wniosek Rady Miejskiej wybudowano z kamienia bieśnickiego Wielkie Schody. Powstało Kółko Przyjaciół Sztuki Dramatycznej jako wyraz rozwijającego się amatorskiego ruchu teatralnego.
12 IV 1881 Urodził się Józef Chrząszcz dyrektor I Realnego Seminarium Żeńskiego im. Bł. Kingi.(Zm. 1935).
1881 Ukazał się pierwszy numer czasopisma “Pogoń”, którego wydawcą był Józef Pisz. “Pogoń” nieprzerwanie wychodziła przez 34 lata i była wykładnikiem życia społeczno-politycznego i kulturalno-oświatowego.
1881 Wybudowane zostały monumentalne Wielkie Schody (na dotychczasowej uliczce Schodowej)
1882 Ks. dr Adam Kopyciński w oparciu o rzemieślników skupionych w “Gwieździe Tarnowskiej” założył Tarnowskie Towarzystwo Oświaty Ludowej, które rozwinęło akcję czytelniczą i odczytową w powiecie tarnowskim.
4 VI 1882 Ukazał się pierwszy numer „Unia” pisma wydawanego przez Z. Pisza. Pismo wydawane było do 30 VI 1888 r.
1882 W tarnowskim dwutygodniku “POGOŃ” ukazuje się pierwsza wzmianka o Towarzystwie Tatrzańskim (w Tarnowie TT liczy 30 członków)
1883 Budowniczym miejskim (po ustąpieniu ze stanowiska przez Polityńskiego) został Szczęsny Zaremba (do 1918 r); podział miasta na 3 okręgi budowlane: wewnętrzny (tylko zabudowa murowana, wyższa niż parterowa; środkowy – dopuszcza się drewnianą zabudowę gospodarczą oddalaoną od ulic; zewnętrzny – pozostała zabudowa. Dodotkowo w okręgach: wewnętrznym i środkowym obowiązek budowania chodników.
6 II 1883 Zmarł Józef Szujski, historyk, polityk, publicysta, profesor i rektor UJ; ur. 1835 w Tarnowie.
24 XII 1883 W pobliskich Starych Żukowicach urodził się Stefan Jaracz, jeden z najwybitnieszych polskich aktorów, uczeń tarnowskiego gimnazjum. (Zm.1945).
1884 W Tarnowie rozpoczyna działalność Towarzystwo Gimnastyczne “Sokół”. Założycielem jest nauczyciel gimnazjalny, syn powstańca z 1863 r. Ignacy Przybyłkiewicz.
5 II 1884

Burmistrzem Tarnowa został wybrany Witold Rogoyski, zastępcą został Maksymilian Grabowski. 

 
17 IV 1884 Dokonano odsłonięcia pomnika Kazimierza Brodzińskiego, wykonanego przez Walerego Gadomskiego.
14 XI 1884 Odsłonięcie figury NMP na pl. Katedralnym
1885 Rada miejska zbudowała na Strusinie nad Wątokiem rzeźnię miejską.
16 II 1885 Włodarze miasta Tarnowa i diecezji tarnowskiej gościli na audiencji u cesarza Franciszka Józefa I.
27 III 1886 Odłączenie z diecezji tarnowskiej na rzecz diecezji krakowskiej dekanatów: nowotarskiego, makowskiego, myślenickiego i niepołomickiego.
1 VI 1886 Przed gmachem tarnowskiego gimnazjum odsłonięto pomnik Józefa Szujskiego będący dziełem Antoniego Kozakiewicza. Pomnik zniszczony podczas II wojny światowej, obecny odsłonięty 16 czerwca 1988 r.
15 IX 1886 Na dworcu kolejowym witano cesarza Franciszka Józefa I. Monarcha, w towarzystwie arcyksięcia Rudolfa i arcyksięcia Albrechta, wracał z manewrów wojskowych, które odbywały się we wschodniej Galicji.
25 X 1888 Pierwsze na ziemiach Polski muzeum diecezjalne powstało w Tarnowie. Jego założycielem i pierwszym dyrektorem był ks. dr Józef Bąba. Muzeum obejmuje zabytki sztuki kościelnej, głównie średniowiecznej, zebrane na obszarze diecezji tarnowskiej : obrazy, rzeźby, tkaniny, meble, wyroby złotnicze, ceramikę, druki itp. 1889 r. Latem przebywał w Tarnowie Stanisław Wyspiański, efektem tego pobytu jest siedem szkicowników z rysunkami gotycko-renesansowej architektury m.in. ratusza i katedry.
3 X 1889 W Tarnowie koncertuje Ignacy Jan Paderewski. Rozpoczęto renowację tarnowskiego ratusza i katedry.
1890 Wśród uczniów tarnowskiego gimnazjum powstało kółko socjalistyczne.
18 III 1890 Zmarła Izabela Sanguszkowa, znana z działalności charytatywnej i wielkiej miłości do ksiąg. Pogrzeb jej stał się prawdziwą manifestacją mieszkańców Tarnowa i okolic.
9 III 1891 W Tarnowie odbył się Zjazd Kółek Rolniczych z całej Galicji.
3 V 1891 Obchodzono w Tarnowie w sposób uroczysty setną rocznicę “wiekopomnej Konstytucji Trzeciego Maja”.
12 IX 1891 Urodził się Zenon Klemensiewicz wybitny językoznawca, badacz stylu i dydaktyki.(Zm.1969).
1 I 1892 Na podstawie uchwały rady miejskiej w Tarnowie wprowadzono czas średnioeuropejski. W Tarnowie powstała pierwsza komórka legalnego socjalistycznego Stowarzyszenia Robotników “Siła”.
1 V 1892 Z inicjatywy grupy socjalistów w Tarnowie po raz pierwszy odbyły się uroczystości pierwszomajowe.
29 V 1892 Powstało tarnowskie koło Towarzystwa Szkoły Ludowej, które dopiero po r. 1898 prowadziło działalność oświatową organizując wypożyczalnie książek i odczyty.
1893 Oddano do użytku „Koci Zamek” na ul. Batorego oraz „Dom Lisów” na ul. Krakowskiej róg Krasińskiego (proj. Szczęsny Zaręba)
7 IV 1894 W Tarnowie uroczyście obchodzono 100. rocznicę złożenia przysięgi narodowej przez Tadeusza Kościuszkę na rynku krakowskim.
1895 Powstało Towarzystwo Muzyczne, które podjęło trud popularyzacji muzyki i śpiewu.
1895 Po dwuletniej budowie do użytku oddany zostaje gmach „Sokoła” (obecnie Tarnowski Teatr)
1896 W Tarnowie wybuchł strajk 400 robotników budowlanych, którzy wywalczyli skrócenie dnia pracy z czternastu do jedenastu godzin. 26 VI 1897 r. Odbyła się “prawdziwa” czyli lumierowska projekcja filmowa w sali “Sokoła”
1898 W 50. rocznicę panowania cesarza Franciszka Józefa na iglicy wieży katedralnej umieszczono pozłacaną koronę.
26 XI 1900 Odsłonięto pomnik Adama Mickiewicza, twórcy Tadeusza Błotnickiego.
VI 1901 W Tarnowie przez okres 2 tygodni spędził marszałek Józef Piłsudski. Później w Tarnowie bywał juz rzadko, m.in. w 1911 roku, przy okazji organizowania Drużyn Strzeleckich, a następnie Związku Strzeleckiego
6 VII 1901 Urodził się książę Roman Sanguszko, ostatni pan na Gumniskach.
1 IX 1901 Otwarto w Tarnowie filię c.k. Gimnazjum z powodu przepełnienia młodzieżą gmachu gimnazjalnego. Obecnie II LO.
XII 1901 Powstała w Tarnowie pierwsza pozalwowska filia Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza.
11 III 1902 W Tollyi (Węgry) urodził się inż. Norbert Lippóczy, honorowy obywatel Tarnowa, bibliofil, kolekcjoner, społecznik.
3 IV 1903 W Gries w Tyrolu zmarł książę Eustachy Sanguszko, marszałek krajowy i namiestnik Galicji. Jego pogrzeb odbył się w Tarnowie. Hrabstwo tarnowskie odziedziczył po nim dwuletni wówczas syn, Roman.
1903-1906 Ks. Walenty Gadowski z Diecezji Tarnowskiej wyznacza i buduje szlak “Orla Perć” w Tatrach,
1904 Według projektu Franciszka Hackbaila i Michała Mikosia wzniesiono, w tzw. stylu mauretańskim, budynek łaźni żydowskiej.
28 III 1905 Urodził się Zdzisław Simche, geograf, nauczyciel, autor monografii “Tarnów i jego okolice”.
1 V 1905 Policja zaatakowała manifestujących na ulicach Tarnowa robotników.
25 XI 1905 W Tarnowie odbyły się manifestacje i pochody robotnicze popierające rewolucję w Królestwie Polskim.
1906 Powstanie drugiej parafii (po Katedrze) w Tarnowie pw. Świętej Rodziny przy ul. Krakowskiej
3 I 1906 Urodził się Roman Brandstaetter pisarz katolicki, poeta i dramaturg.
16 X 1906 Otwarto linię kolejową w kierunku Szczucina.
1908-1909 Budowa gmach Banku Austro – Węgierskiego na ul. Mickiewicza 2 (obecna siedziba Prezydenta miasta Tarnowa)
15 V 1908 Zarząd tarnowskiego koła TSL podejmuje uchwałę o założeniu w Tarnowie biblioteki publicznej. Dążono do stworzenia dostępnej dla wszystkich biblioteki literacko-naukowej, gromadzącej dzieła z różnych dziedzin wiedzy głównie w języku polskim.
18 VIII 1908 Dokonano uroczystego otwarcia (w rocznicę urodzin cesarza Franciszka Józefa I) Synagogi Nowej (Jubileuszowej; na cześć 60 lecia panowania Franciszka Józefa) wg. projektów Franciszka Dundaszka i Władysława Ekielskiego.
7 XI 1908 W sali Sokoła uroczystym “Wieczorkiem ku czci Juliusza Słowackiego” otwarto Miejską Bibliotekę Literacko-Naukową im. J. Słowackiego. Lokal biblioteki znajdował się wtedy w salach Hotelu Krakowskiego przy ul. Wałowej 2.
23-24 X 1909 W Tarnowie odbyły się uroczyste obchody ku uczczeniu 100. rocznicy urodzin Juliusza Słowackiego, zainicjowane przez Towarzystwo Literackie im. A. Mickiewicza we Lwowie.
1910 Ukończono budowę nowego budynku dworca kolejowego wg. projektu architekta Karola Corazie.
1910 Założono bibliotekę (czytelnię) robotniczą TSL im. J. Kilińskiego przy ul. Staszica
10 I 1911 Mieszkańcom Tarnowa przekazano wodociąg miejski.
IV 1911 Główne ulice miasta otrzymały oświetlenie elektryczne.
VI 1911 Pierwsze stałe kino-Kinematograf Edison rozpoczęło działalność (przy ulicy Seminaryjskiej).
25 IX 1911 Odbyła się uroczystość uruchomienia ruchu tramwajowego w Tarnowie.
XI 1912 Powstał Związek Strzelecki w oparciu o Polską Partię Socjal-Demokratyczną. Tarnowski Sokół Powołał Stałą Drużynę Polową.
15 II 1913 Założona została Polska Drużyna Strzelecka, oznaczona numerem XIV, najliczniejsza organizacja paramilitarna w Tarnowie przed wybuchem I wojny światowej.
16 XI 1913 Urodził się Jan Bielatowicz, pisarz, poeta i dziennikarz, autor zbioru opowiadań o Tarnowie pt. “Książeczka”.
1914 Powstało w Tarnowie pogotowie ratunkowe (jedno z 10 w granicach Polski po 1918 r.) z karetką konną.
1914 W Tarnowie w czasie I wojny przebywał Ludwig Wittgenstein, austriacki geniusz filozofii, jeden z największych filozofów w XX wieku. W 1914 roku przypadkowo kupił w jednej z księgarń tarnowskich (prawdopodobnie na pl. Kazimierza Wielkiego, nad piwnicami w których składowano wina tokajskie, w księgarni Zygmunta Jelenia) „Ewangelię” Lwa Tolstoja w j. niemieckim. Książka tak nim wstrząsnęła, że wrócił do filozofii wyznaczając nowy rozdział tej nauki, szczególnie dla filozofii umysłu, logiki i matematyki.
4 VIII 1914 Pierwszy oddział tarnowskich drużyniaków, liczący 43 ludzi, odjechał do Krakowa na Oleandry 4 sierpnia 1914r. Dowodził nim sierżant Władysław Langer, zaś oddział wszedł w skład 1 kompani kadrowej. Cztery dni później wymaszerował oddział PDS – 41 mężczyzn, pod komendą Tadeusza Michniewicza, zaś 14 sierpnia pod komenda Stanisława Firlita – kompanię zasiliło kolejnych 43 drużyniaków. W sumie z Tarnowa i okolic do Legionów trafiło 812 żołnierzy, w tym także tarnowskich Strzelców i Sokołów.
10 XI 1914 Do Tarnowa wkroczyły pierwsze pododdziały Czerkiesów dowodzone przez rotmistrza Karaułowa.
22-25 XII 1914 W pobliżu Tarnowa pod Łowczówkiem walczyła z Rosjanami I Brygada Legionów Polskich.
10 XI 1914 – 5 V 1915 Tarnów był zajęty przez armię rosyjską.
6 V 1915 Do Tarnowa powróciła okupacja austriacka, wtedy śmierć poniosło wielu obywateli Tarnowa m.in. prof. Bolesław Łazarski i artysta rzeźbiarz Antoni Musiał.
28 II 1916 Zmarł Witold Rogoyski, powstaniec styczniowy, burmistrz miasta Tarnowa w l. 1884-1907.
4 XI 1916 Otworzył swoje podwoje pierwszy stały zawodowy teatr w Tarnowie pod dyrekcją Dante Baranowskiego.
1917 Uruchomiono Warsztaty Kolejowe (budowa od 1914 r.)
13 X 1918 Rada Miejska podjęła uchwałę “że Tarnów oddaje się poleceniom rządu warszawskiego i że organowi rządowemu utworzonemu przez Radę regencyjną da posłuch”.
31 X 1918 Tarnów odzyskał niepodległość, znów był polskim miastem. Rozbrojono posterunki austriackie a Komitet Obrony Narodowej mianował komendantem miasta płk Kajetana Amirowicza. Przeprowadzono zaprzysiężenie władz na wierność Państwa Polskiego. Dlaczego Tarnów jako pierwsze miasto w Polsce odzyskał niepodległość w 1918 roku ? – mówi historyk Kazimierz Bańburski.
XI 1918 Jerzy Braun napisał w Tarnowie znaną pieśń harcerską “Płonie ognisko i szumią knieje”. Jesienią powstał Sokoli Klub Sportowy “Tarnowia”.
1918 Powstała dęta orkiestra I Gimnazjum w Tarnowie. Działalność zawieszono po kilku latach. Wznowiono w 1925 r.
1918-1919 Epidemia „hiszpanki” pochłonęła ponad 2 000 mieszkańców przede wszystkim ludzi młodych i w średnim wieku
1919 Powstał Związek zawodowy Kolejarzy
5 X 1919 Ukazał się w Tarnowie tygodnik “Lud Polski” związany ze Stronnictwem Ludowym.
1920 W tarnowskim hotelu Bristol (ul. Krakowska 9) przebywał wraz ze sztabem wojskowym ataman Semen Petlura. Tarnów był nieformalną siedzibą władz Ukraińskiej Republiki Ludowej.
1921 Liczba nieruchomości w Tarnowie wynosiła 1852 (Kraków: 5394). Liczba mieszkań wynosiła 7299. Domy parterowe stanowiły 68,6% ogólnej liczby
1921 Żołnierze w Tarnowie: 1731 w 16 pułku piechoty i w 5 pułku strzelców konnych
1921 Rynek pracy w Tarnowie (łącznie 33226 pracujących): 9194 (przemysł i rzemiosło), 8779 (handel i ubezpieczenie), 4685 (służby publiczne i wolne zawody), 3732 (transport i komunikacja), 1891 (służba domowa), 2109 (rolnictwo i leśnictwo), 2836 (inne). Bezrobotnych było: 4564  
1922 Powstało Żydowskie Towarzystwo Dramatyczne „muza”, mieszczące się w budynku „Safa Berura”. Dysponowało salą e sceną. Utrzymywało własną orkiestrę i zespół teatralny.
1922 Powstał klub sportowy „Metal” przy Warsztatach Kolejowych
1922 Kolej w Tarnowie: 78 pociągów na trasie Tarnów – Kraków (w tym 36 towarowych), 47 na trasie Tarnów – Dębica. Stacja kolejowa w Tarnowie sprzedała w lutym 57 tys. biletów (Kraków: 225 tys.) a w sierpniu 71 tys.  
8 XI 1923

Doszło do tragicznego starcia robotników wracających z wiecu w Domu Robotniczym przy ul. Goldhammera z policją i wojskiem. Od bratobójczych kul zginęło pięciu robotników: Jan Bożek (18 lat), Adam Kuzdrzał (24), Wojciech Majchrzyk (37), Władysław Masior (16) i Józef Pawłowski (28). Od ran postrzałowych zmarli: Wojciech Surdel (48), Jan Gałuszka (70). Rannych zostało 37 mieszkańców miasta.

 
9 IX 1923 Odsłonięcie pomnika 5 Pułku Strzelców Konnych przy al. Matki Boskiej Fatimskiej 2, obok Pogotowia Ratunkowego
15 III 1924 Wydano pierwszy numer pisma informacyjnego “Praca” pod redakcją Franciszka Kantora.
IV 1924 Tarnów był poważnym ośrodkiem strajku generalnego.
28 IV 1924 W Tarnowie otwarto oddział Banku Polskiego S.A.
3 V 1924 Ks. Walenty Gadowski założył w Tarnowie Oddział Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego i został jego pierwszym prezesem.
5 X 1924 W budynku kinoteatru TSL “Marzenie” nastąpiło uroczyste poświęcenie i odbyła się pierwsza projekcja.
1925 Otwarto boisko klubu sportowego „Metal” 
21 II 1925 W Tarnowie erygowano odrębną kongregację oo. Filipinów. 
10 V 1925 Powstania parafii w Krzyżu
20 VI 1925 Powstało w Tarnowie Polskie Towarzystwo Opieki nad Grobami Bohaterów, które dążyło do budowy Grobu NZ
20 VI 1925 W nocy anonimowy ofiarodawca położył u stóp pomnika A. Mickiewicza kamienną płytę z napisem : “Nieznanemu Żołnierzowi poległemu za Ojczyznę 1914-1920”. Na drugi dzień harcerze zaciągnęli tu honorowe warty.
15 XI 1925 Rozpoczęła działalność Prywatna Szkoła Zawodowa Żeńska, przygotowująca do wykonywania zawodu krawieckiego.
28 X 1925 Bulla pap. Piusa XI “Vixdum Poloniae unitas” – wyłączenie z diec. tarnowskiej na rzecz archidiecezji krakowskiej 6 parafii dekanatu tymbarskiego, a na rzecz diecezji przemyskiej 1 parafii dekanatu wielopolskiego. Natomiast do diecezji tarnowskiej przyłączono z diecezji przemyskiej dekanaty: biecki, rzepiennicki i ołpiński, a także parafie: Jodłowa, Przeczyca, Sędziszów Małopolski i Będziemyśl. Diecezja tarnowska zostaje wtedy włączona do nowo powstałej metropolii krakowskiej.
15 XI 1925 Powstała Prywatna Szkoła Żeńska przy Szkole im. M. Konopnickiej. Nauka trwała 3 lata. Pierwszy nabór to 75 uczennic
1926 Służba zdrowia w Tarnowie: 40 lekarzy oraz pogotowie ratunkowe
1926

Powstało w Tarnowie pismo „Hosanna” poświęcone muzyce kościelnej i religijnej. Ukazywało się do 1939 r.

 
31 XI 1926 Oddano najnowocześniejsze w Polsce i jedno z najnowocześniejszych na świecie więzienie (na 500 skazanych); likwidacja więzienia na ul. Bernardyńskiej (dawne zabudowania klasztorne). Więzienie składało się z 5 budynków i 2 skrzydeł, osobne budynki dla mężczyzn, kobiet, młodocianych; 2 budynku gospodarcze, warsztaty.   
12 XII 1926 Ogłoszenie wyników konkursu „Piękność tarnowian” org. przez tygodnik „Praca”. Zwycięzcami zostali: Janina Kopfówna – grająca w amatorskich teatrach (242 głosy) oraz Józef Ziemian (246 głosów) – napastnik „Tarnovii”
I 1927 Bezrobocie w Tarnowie: 400 robotników budowlanych, 500 konfekcyjnych i 500 z innych branż
1927 Rada Miejska uchwaliła powołanie do życia Muzeum Miejskiego. Założycielem Muzeum był wiceburmistrz Józef Jakubowski, podróżnik i pisarz. Wzniesiono mauzoleum gen. Józefa Bema zaprojektowane przez prof. Adolfa Szyszko-Bohusza.
3 V 1927 Ukazał się I numer „Słowo Tarnowskie” – niezależny tygodnik polityczno-społeczny. Funkcjonował do 19 czerwca 1929 r. pod różnymi nazwami: „Tygodnik Związku Naprawy Rzeczpospolitej” (od 1 I 1928 r.) oraz „Tygodnik Niezależny” (od 9 VI 1928 r.)
5 V 1927 Rozpoczęto budowę Państwowej Fabryki Związków Azotowych w Świerczkowie pod Tarnowem.
4 VI 1927 Odbyło się uroczyste otwarcie Muzeum Miejskiego.
VIII 1927 Rozpoczęto prace nad budową ogrodzenia (siatka) w Parku Miejskim (Strzeleckim)
IX 1927 Powstaje gimnazjum przy towarzystwie „Safa Berura”. Szkoła koedukacyjna, miała 140 uczniów w trzecim roku działalności. Początkowo działała przy ul. Św. Anny a od 1937 r. przy ul. Topolowej (ob. Westwalewicza)
29 XI 1927 Książe Roman Sanguszko ofiarowuje Marszałkowi Piłsudskiemu pełnej krwi ogiera ze swojej stadniny w Tarnowie. Ogier zastąpił słynną kasztankę
3 XII 1927 W Tarnowie koncertował Karol Szymanowski, towarzyszyła mu skrzypaczka Irena Dubiska.
1927 Rozpoczęto rozbudowę miejskiego szpitala (powód: rozpoczęcie budowy fabryki azotowej)
1927 Powstała w Tarnowie pierwsza w Małopolsce fabryka gumowania sukna na płaszcze gumowe
1927 Wydano 100 koncesji (pozwoleń budowlanych)
X 1927 Komunikacja miejska w Tarnowie: 13 linii autobusowych (18 wozów), 1 linia tramwajowa, która średnio dziennie przewoziła 3380 osób (miesięcznie 101, 4 tys a rocznie 1,22 mln). Frekwencja uzależniona była od ruchu pociągów: największa w godzinach popołudniowych i wieczornych  
1928 Powstał niezależny klub sportowy „Tarnovia”. Odłącza się od „Sokoła”
1928 Przy towarzystwie „Safa Berura” powstaje biblioteka żydowska. Gromadzi 20 tys. dzieł głównie beletrystycznych w j. polskim, hebrajskim i niemiecki. Rocznie korzystało z niej ok 300 osób.
1928 Powstał klub sportowy „Tarno-Azot’ przy Fabryce Związków Azotowych.
12 I 1928 Wprowadzono miejski podatek inwestycyjny na pokrycie kosztów niektórych inwestycji, m.in.: wozy dla straży pożarnej, budowa betoniarni, dworca autobusowego i nowego cmentarza, kupno walca drogowego
4 IV 1928 Ukazał się I numer „Tygodnika Żydowskiego. Pierwotnie ukazywał się oddzielnie w języku polskim i jidysz. Później tylko po polsku. Ostatni numer ukazał się 25 sierpnia 1939 r.
16 V 1928 “Wielki Tarnów” – na posiedzeniu RM uchwalono, że miasto starać się będzie o poszerzenie granic administracyjnych o Chyszów, Dąbrówkę Infułacką, Świerczków, Gumniska, Rzędzin i Klikową. Plany udało się zrealizować dopiero w latach 50. 
VI 1928 Przy budowie Fabryki Związków Azotowych pracowało 4 tys. osób, w listopadzie już 7 tys. Później liczba zmalała gdyż ograniczono prace budowalne a rozpoczęto wyposażanie fabryki w sprzęt.
5 XI 1928  Powstało Towarzystwo Sportowe „Mościce”. 
5 XI 1928 Przy ulicy Krzyskiej otwarto nowy cmentarz. 
10-11 XI 1928 Obchody 10-lecia Odrodzenia Polski. Uroczystości w katedrze, synagodze, akademie, defilada 5 psk i 16pp, parady, rauty, tańce, wieczory muzyczne, itd. 
5 II 1929 Na budowie Państwowej Fabryki Związków Azotowych przebywał minister przemysłu i handlu Eugeniusz Kwiatkowski.
4 IV 1929 RM w Tarnowie wprowadziła oznakowanie: jednolite tabliczki orientacyjne, emaliowane, z nazwami ulic i numeracją domów wg wzoru ustalonego przez budownictwo miejskie.
16 VI 1929 Otwarcie pierwszej wystawy czasowej prezentującej malarstwo Józefa Dutkiewicza, Tadeusza Jelenia oraz Ireny Serda-Zbigniewiczowej
25 VI 1929 Powstanie nowej gminy Mościce z połączenia Dąbrówki Infułackiej i Świerczkowa.
30 VI 1929 Odbyła się uroczystość sprowadzenia do Tarnowa prochów gen. Józefa Bema.
7 IX 1929 Powołano do życia Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
1 X 1929 Michał Skowroński został burmistrzem Tarnowa. Rządził do 22 grudnia 1930 r.
XI 1929 Załoga FZA liczyła 3280 osób, miesiąc później 1270. Różnica wynikała z zakończenia budowy.
1929 Infrastruktura turystyczna Tarnowa (wg „Przewodnika po Tarnowie”): 5 hoteli: „Polski” przy dworcu, „Bristol” na ul. Krakowskiej, „City” na ul. Wałowej, „Grand” na ul. Brodzińskiego i Soldingera na ul. Goldhammera; wybrane restauracje: „Kolejowa” na dworcu, Skolimowskiego (ob. Tatrzańska), „Chorzów” na ul. Katedralnej, Palucha na pl. Kazimierza Wielkiego, M. Wiessa na ul. Wałowej i Wachtla na ul. Lwowskiej;wybrane kawiarnie: Secesja na ul. Krakowskiej, Kirscha i Skolimowskiego na pl. Sobieskiego, „Avenue” na ul. Wałowej. W Tarnowie było „14 dorożek samochodowych” oraz 4 postoje dorożek: przed dworcem, przed hotelem „Bristol”, przed Starostwem Powiatowym na pl. Sobieskiego oraz na pl. Pod Dębem. 
1929 Przemysł krawiecki w latach 1926-1929 liczył 5000 pracujących
1929 Budownictwo w Tarnowie: 91 (rozpoczęte budowy), 97 (budynki oddane do użytku), 175 pozwoleń na budowę.
18 I 1930 Bramy Państwowej Fabryki Związków Azotowych opuściły pierwsze tony nawozów azotowych.
I 1930 Bezrobocie w Tarnowie: 955 osób z miasta i 1988 z powiatu tarnowskiego 
3 III 1930 Pierwszy w historii miasta wpis do rejestru zabytków – bazylika katedralna
6 V 1930 W kamienicy Mikołajowskiej przy katedrze uruchomiono Powiatowy Ośrodek Zdrowia z inicjatywy dr Macieja Warędy.
VI 1930 Komitet muzealny z udziałem komisarza miasta, Adama Marszałkowicza postanawia umieścić w Ratuszu zbiory Muzeum Miasta Tarnowa i Muzeum Diecezjalnego
12-13 VI 1930 W Tarnowie odbywa się V zjazd delegatów Związku Muzeów w Polsce
25 VI 1930 Przez Tarnów przejechał Międzynarodowy Rajd Automobilklubu Polski. Na tą okoliczność poprawiono nawierzchnię i oznakowanie trasy od Pilzna po most na Dunajcu 
28 VI 1930 Oddano do użytku nowy gmach Sądu Okręgowego.
4 IX 1930 W tarnowskiej sali Sokoła występowała Ada Sari.
30 X 1930 „Bieg Myśliwskich św. Huberta” urządzony przez 5 psk. Trasa miała 7 km w tym po górze św. Marcina.
1930 Wychodzi monograficzne dzieło pt. “Tarnów i jego okolica”, którego autorem jest wybitny krajoznawca, dr Zdzisław Simche,
23 XII 1930 Adam Marszałkowicz (legionista i właściciel majątku w Zgłobicach) zostaje komisarzem miasta. Jego rządy trwają do 9 lutego 1934 r.
4 III 1931   Uchwalono budżet miasta Tarnowa. Przychody wynosiły 3 304 642 zł a wydatki 3 304 570 zł
1 VI 1931 Uruchomiono Rzeźnię Miejską w Klikowej k. Tarnowa.
10 VI 1931 Powstał w Tarnowie Oddział Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, którego założycielem i pierwszym prezesem został dr Zdzisław Simche.
VIII 1931 Tarnów stał się miejscem X Zjazdu Legionistów Polskich. Przyjechało ok. 10 tys. osób w tym wszystkie osobistości polityczne i wojskowe Polski m.in. prezydent Ignacy Mościcki, premier Aleksander Prystor, marszałek Sejmu Kazimierz Świtalski i marszałek Edward Śmigły-Rydz.
VIII 1931 Miasto Tarnów zakupiło budynek b. klasztoru Bernardynów i zaadaptowało na potrzeby magistratu. Dotychczasową siedzibę – ratusz przeznaczono na siedzibę muzeum.  
9 VIII 1931 W czasie odbywającego się w Tarnowie Ogólnopolskiego X Zjazdu Legionistów Polskich odsłonięto pomnik ku czci nieznanego żołnierza wykonany wg. projektu inż. Bronisława Kulki. W urnie umieszczonej w pomniku złożono prochy poległego w 1914 r. pod Łowczówkiem kapitana Kuby Bojarowskiego.
20 XII 1931 Otwarto wystawę muzeum miejskiego i diecezjalnego w tarnowskim ratuszu.
1931 Powstanie cmentarza parafialnego w Klikowej 
1931 Gospodarka w Tarnowie: funkcjonuje 101 przedsiębiorstw w tym większość to niewielkie zatrudniające do 10 osób. 
1931 Biblioteka rzemieślnicza (robotnicza) TSL przy ul. Staszica zgromadziła 1154 tomy i liczyła 224 członków 
1932 Oddano do użytku nowy gmach – siedzibę Tarnowskich Wodociągów przy ul. Narutowicza 30
III 1932 Kino „Marzenie” rozpoczęło wyświetlanie filmów dźwiękowych
23 IX 1932 Wielkie zawody motocyklowe na ulicach miasta. Start i meta znajdowały się na ul. Mickiewicza
14 X 1932 Odbyły się „targi na drzewka i krzewy owocowe” połączone z wystawą eksponatów Przysposobienia Rolniczego. Impreza w Parku Strzeleckim trwała 10 dni.  
1932 Zakupiono aparat rentgenowski do miejskiego szpitala
1932 Powstaje Gimnazjum i Liceum Żeńskie im. Św. Jadwigi przy ul. Rejtana (ob. V LO). Organizatorem było Katolickie Towarzystwo Pracy Kobiet. W roku szkolnym 1937/38 uczyło się 160 dziewcząt.
1932 Ukazał się I numer pisma „Hasło Ogrodniczo-Rolnicze”. Pismo ukazywało się do 1939 r. , później w okresie 1946-1949 i po 1957 r.
1932 Rozpoczęto budowę drogi do Mościc z mostem (ob. ulica Mościckiego). Inwestycja warta 740 tys. zł.
1932 W PFZA uruchomiono produkcję saletry wapniowej a odbiorcami byli klienci z m.in.: Chin, Australii, Japonii 
1933-1935 Zostają wytyczone pierwsze szlaki turystyczne na terenie Pogórza Rożnowsko – Ciężkowickiego.
22 IV 1933 W klasztorze OO. Redemptorystów w Tuchowie zmarł bp tarnowski Leon Wałęga (1858-1933) 
12 V 1933 Ukazał się album z fotografiami Starego Tarnowa. Publikacja zawierała 10 litografii wykonanymi przez inż. Witolda Giżbert Studnickiego 
13 VII 1933 Reforma administracyjna w kraju. Tarnów staje się miastem powiatowym podległym pod wojewodę (wyłączone z powiatu). Zarząd Miasta składa się z Prezydenta i 2 wiceprezydentów oraz 4 ławników. Liczba rajców: 40  
1933 Powstanie cmentarza parafialnego na Rzędzinie  
1933 System ubezpieczeń społecznych w Tarnowie : Kasa Chorych przekształca się w Ubezpieczalnię Społeczną. Tarnowska instytucja obejmowała 4 powiaty (tarnowski, brzeski, bocheński i dąbrowski) zamieszkiwany przez 500 tys. os z czego ubezpieczonych było tylko ok 20 tys.
1933 Powstała Tarnowska Organizacja Młodzieży Pracującej. Działała do 1939 r. W Tarnowie było 70 członków a w Mościcach 108
1933 Ukazał się I numer pisma „Nasza Sprawa” redagowanego przez ks. J. Chrząszcza. Ukazywało się do 1939 r. 
1933 Powstał ”Robotniczy Klub Sportowy – Łączność” w Mościcach  
1933 PFZA połączona została z ZA w Chorzowie. W Mościcach pracowało 1739 osób. 
1933 Szpital żydowski w Tarnowie liczył 4 oddziały (w tym dziecięcy), 6 sal i 4 „seperatki”. Był najlepszym tego typu w Polsce. Pracowało w nim 3 lekarzy i 26 osób personelu pomocniczego. 
14 II 1934  Prezydentem Tarnowa zostaje starszy radca Urzędu Wojewódzkiego w Krakowie – Jan Milanicz
31 V 1934 Obchody 50-lecia istnienia syjonistycznej organizacji Żydów tarnowskich  
8-10 VI 1934 Diecezjalny Kongres Eucharystyczny w Tarnowie i klasztorze SS Sercanek w Zbylitowskiej Górze. W uroczystościach wzięło udział ponad 120 tys. uczestników ze wszystkich parafii diecezji tarnowskiej
VIII 1934 Wielka powódź w Tarnowie. Woda z rzek Białej i Dunajca zalała Mościce, Zgłobice, Zbylitowską Górę, Koszyce Wielkie i Małe. W samym mieście wylał Wątok. Uszkodzona została linia kolejowa Kraków-Lwów 
IX 1934 Dociągnięto do Tarnowa gazociąg z okolic Rzeszowa dostarczający gaz z lwowskiej Państwowej Fabryki Olejów Mineralnych „Polmin”  
X 1934 W pałacu biskupim wystawiane były projekty nowego kościoła na Grabówce. 10 projektów nadesłali architekci z Warszawy, Lwowa, Krakowa i Tarnowa 
1934 Do 1938 roku ukazywało się nieregularnie pismo młodzieży szkolnej „Świt” redagowane przez uczniów szkół średnich.
1934 Przy fabryce w Mościcach powstała spółdzielnia budowlana, która budowała domki jednorodzinne na terenach przyfabrycznych  
15 XII 1934 Pożegnano 5 psk, który przeniesiono do Dębicy. W Tarnowie pozostał jeden szwadron 
10 I 1935 W Tarnowie odbył się koncert światowej sławy skrzypka Bronisława Gimpla.
26-26 IV 1935 Wojewódzki zjazd lekarzy powiatowych w Tarnowie połączony z oddaniem nowego pawilonu chorób zakaźnych przy szpitalu  
14 V 1935 Odbyła się Sesja Nadzwyczajna RM w Tarnowie poświęcona śmierci marszałka Józefa Piłsudskiego   
26 V 1935 Otwarcie kąpieliska przy ul. Bema (ob. ul. Piłsudskiego) za Parkiem Strzeleckim – obecnie Park Wodny
17 XI 1935 „dzień Konia”. Impreza org. przez Ministerstwo Spraw Wojskowych oraz Ministerstwo Rolnictwa
1935 W Tarnowie odbyły się obchody 100-lecia szpitala nazwanego przy tej okazji im. Prezydenta I. Mościckiego 
1935 Administracja w Tarnowie: Zarobki Prezydenta Tarnowa wynosiły rocznie 10 080 zł, wiceprezydentów 5 559 zł oraz 5 291 zł. Zarząd miejski posiadał 7 aparatów telefonicznych z centralka Ericsona. Utrzymanie muzeum miejskiego w latach 1934-1935 wyniosło 5 205 zł w tym wydatki osobowe kustosza i woźnego 3 328 zł. Utrzymanie zegarów miejskich to wydatek 1 343 zł.
3 IV 1936 Powstaje „Bractwo Zielonej Szpilki”. Organizatorem grupy był inż. W. Giżbert Studnicki – dyr. budownictwa miejskiego
V 1936 II Gimnazjum im. hetmana J. Tarnowskiego obchodziło uroczyście 375 rocznicę śmierci patrona  
10 VI 1936 RM rozważała budowę fabryki opon „Stomil” w Tarnowie. Wskazywano lokalizacje „Na Hucie”, na Pogwizdowie. Również teren podtarnowskiego Chyszowa brany był pod uwagę.  
19 VI 1936 Miejscy radni zdecydowali, że Tarnów starać się będzie o przeniesienie szkoły kawalerii z Grudziądza do Tarnowa oraz o przeniesienie zbiorów Antoniego Madejskiego (1862-1939) z Rzymu (rzeźbiarz rodzin Sanguszków, Tarnowskich, Czartoryskich; twórca grobowca księcia Eustachego Sanguszki (1842-1903) wykonany z białego marmuru w tarnowskiej katedrze.  
23 VI 1936 Cmentarz wojenny nr 202 przechodzi pod opiekę miasta.
X 1936 Wyremontowano Wielkie Schody wg projektu W. Gizbert Studnickiego; odsłonięto maszkarona rzeźbiarza H. Hochmana
4 XII 1936 W związku z planowaniem budowy autostrady Kielce-Krynica i przebiegiem przez Tarnów ulicami Starodąbrowska i Lwowska władze miejskie ustaliły szerokość ul. Starodąbrowskiej na 20 m między liniami zabudowy   
1936 Czytelnictwo w Tarnowie: Na terenie powiatu istniało 8 bibliotek stałych i 57 punktów bibliotecznych. We wszystkich bibliotekach było 32 308 książek z czego w bibliotece powiatowej w Tarnowie 3 730 tomów (1 993 tomy beletrystyki, 1 075 literatury dla dzieci i młodzieży oraz 662 tomy literatury popularno-naukowej)
1936 W 1936 roku w Tarnowie wybuchło 27 pożarów 
1936 W 1936 roku w Tarnowie było 3 500 domów
2 IV 1937 Urząd Miasta ustalił dla wszystkich pracowników miejskich specjalne czapki w kolorze niebieskim
4 IV 1937 Powstało kółko myśliwskie przy Bractwie Kurkowym
6 VIII 1937 Tajemnicze morderstwo na wieży ratuszowej. Nożownik Wzorek zabija strażaków: T. Barnasia i P. Gwoździa. Motyw zbrodni nie jest znany.
IX 1937 Książę Roman Sanguszko wybudował stadninę koni w Klikowej dla 200 koni
XII 1937 Fabryka w Mościcach zatrudniała 1 928 osób a w Mościcach mieszkało ponad 4 tyś. osób
1937 Pierwsza w Polsce linia wysokiego napięcia zostaje oddana do użytku. Biegnie z Rożnowa przez Tarnów do Radomia.
1937 Otwarto druga żydowską, prywatną szkołę średnią przy ul. Matejki 4. Sponsorem było Stowarzyszenie Żydowskich Nauczycieli Szkół Powszechnych i Średnich w Tarnowie.  
11 II 1938 Otwarto cukiernię  J. Kudelskiego „Tatrzańska” w dawnym lokalu Skolimowskiego  
10 III 1938 Na tarnowskim Starym Cmentarzu odbył się pogrzeb księżnej Wandy Sanguszko, żony Romana Sanguszki, zmarłej 17 grudnia 1937 roku w Londynie.
12 V 1938 W Mościcach odbyły się 10-te krajowe zawody balonowe o puchar im. płk. Wańkowicza. W zawodach wzięło udział 12 balonów. Prawie wszystkie balony wylądowały w powiecie kołomyjskim, 2 przeleciały granicę rumuńską 
12 V 1938 W Mościcach odbył się zjazd gwieździsty samochodów i motocykli
V 1938 Wizyta Prezydenta RP I. Mościckiego w Mościcach, Niedomicach i Rożnowie. Prezydent zapoznawał się ze stanem prac w COP-ie.  
1 X 1938 Do 10 szkół powszechnych w Tarnowie uczęszczało 5 273 dzieci, w szkołach prywatnych uczyło się 754 a w domu 33. Nauki nie pobierało 15. 
17-18 XI 1938 Przez radio odbyła się transmisja Dni Tarnowa, w której obok odczytów i pogadanek o Tarnowie transmitowano dożynki regionalne, uroczystość wręczenia “Daru Tarnowa” dla wojska, oraz występy chórów i orkiestr.
10 XII 1938 Oddano do użytku Miejską Halę Targową przy ul. Łaziennej. Hala miała 48 kabin o powierzchni 5m2. Hala była częścią większego projektu. Koszt wyniósł 85 tys. zł. 
1938 Fabryka w Mościcach zatrudniała 3272 osoby (w tym 1000 sezonowo). Wartość rocznej produkcji przekroczyła po raz pierwszy 200 mln zł.
1938 Założono centralne ogrzewanie w tarnowskim szpitalu, dobudowano II piętro frontowego budynku szpitala. Liczba łóżek wzrosła do 300. 24 VI 1939 r. poświęcono rozbudowany gmach.
I 1939 Plany inwestycyjne w Tarnowie (wg „pisma „Hasła” powołującego się na prasę ogólnopolską): filia fabryki lokomotyw z Chrzanawa w Koszycach Wielkich, fabryka palników gazowych przy ul. Tuchowskiej 
II 1939 Najwyższe bezrobocie w woj. krakowskim było w powiecie tarnowskim: 6 234  w tym 3 744 w Tarnowie 
9 II 1939 Tarnowskie Towarzystwo Muzyczne wystawiło operetkę Oskara Straua “Dookoła Miłości”.
8  IV 1939 W. Witos wraca do Wierzchosławic po powrocie do kraju i kilkudniowym pobycie w więzieniu. Na zjeździe powiatowym delegatów kół SL witało Witosa 200 osób.    
2 VI 1939 W Mościcach odbyły się po raz drugi krajowe zawody balonowe. W zawodach wzięło udział 14 balonów.
3 VI 1939 Zmarł bp tarnowski Franciszek Lisowski (1876-1939). W czasie święceń kapłańskich zasłabł i stracił przytomność.
30 VI 1939 Podczas dorocznego strzelania królewskiego, królem kurkowym zostaje p. Michnik (ostatni król kurkowy do odrodzenia bractwa w 1996 r.)
1939 Książę Roman Sanguszko przekazał miastu zamczysko na Górze św. Marcina wraz z otaczającym je terenem w celu założenia tam parku miejskiego im. Niepodległości.
24-27 VIII 1939 Mobilizacja wojskowa w Tarnowie (rezerwiści do 40 roku życia z Tarnowa i powiatów tarnowskiego, dąbrowskiego i brzeskiego).
28 VIII 1939 godz. 23.18 Na kilka dni przed hitlerowską agresją na Polskę, grupa dywersantów dokonała zamachu bombowego na dworzec kolejowy w Tarnowie. W wyniku eksplozji bomby zegarowej w przechowalni bagażu zginęło 20 osób a 53 zostało rannych.
3 IX 1939 Lotnictwo niemieckie bombardowało Państwową Fabrykę Związków Azotowych w Mościcach i Tarnów.
6 IX 1939 Tarnów opustoszał: wyjechała policja, urzędnicy powiatowi i miejscy z prezydentem M. Brodzińskim na czele

7 IX 1939  

 

 Rano obradował Tymczasowy Zarząd Miasta (TZM). 30 obywateli Tarnowa wybrało na przewodniczącego dr J. Kryplewskiego. W godzinach południowych pierwsze oddziały niemieckie wkroczyły do Tarnowa i aresztowały TZM. Pierwsze ofiary żołnierzy Wermachtu: bracia Stanisław (30) i Piotr (24) Chrząszczowie. 
8 IX 1939 W pałacu Sanguszków w Gumniskach stanął sztab XXII Korpusu Pancernego, a budynek starostwa zajęła na swoją siedzibę Wojskowa Komenda Miasta.
1 XI 1939 Rozpoczęto w Tarnowie tajne nauczanie przedmiotów zakazanych przez okupanta w zakresie szkoły powszechnej i średniej.
12 XI 1939 Niemcy założyli w Tarnowie i w Mościcach obozy przejściowe dla jeńców polskich.
1940 Dyrektor muzeum ks. Stanisław Bulanda dla bezpieczeństwa przenosi zbiory do budynków za Katedrą, gdzie doczekają końca wojny
5 II 1940 Władze niemieckie zamknęły Bibliotekę im. J. Słowackiego, lokal przy Placu Kazimierza został przejęty a księgozbiór umieszczono w piwnicach przeznaczonych na opał.
12-30 III 1940 Nastąpiły pierwsze aresztowania wielu mieszkańców miasta.
3 VI 1940 Z tarnowskiego więzienia wywieziono do Wiśnicza 13 inżynierów z Zakładów Azotowych w Mościcach, aresztowanych za bojkotowanie zarządzeń okupanta. Z więzienia w Wiśniczu przewieziono ich drugim transportem do KL Auschwitz.
14 VI 1940 Wyruszył z Tarnowa pierwszy transport Polaków do obozu do KL Auschwitz. (728 osób). Dzień wyjazdu do obozu wspomina Eugeniusz Niedojadło – tarnowianin, więzień z pierwszego transportu.
12 IX 1940

2 września 1940 roku oraz 12 września 1941 roku dotarły do KL Ravensbrück dwa transporty kobiet z tarnowskiego więzienia. Liczyły one 177 polskich więźniarek politycznych, wśród których było 18 tarnowianek (w drugim transporcie znalazła się m.in. harcmistrzyni Józefa Kantor, przyszła drużynowa, stworzonej w obozie, tajnej drużyny harcerek „Mury”, jedynej znanej konspiracyjnej formacji harcerskiej w niemieckich obozach koncentracyjnych).
Trafiły one do głównego obozu kobiecego, który przejął funkcję, pełnioną wcześniej przez KL Lichtenburg. Budowę KL Ravensbrück rozpoczęła w listopadzie 1938 roku – na rozkaz Heinricha Himmlera – grupa więźniów z pobliskiego KL Sachsenhausen. Pierwsza grupa kobiet trafiła do niego w marcu 1939 roku. Początkowe założenia przewidywały 15 tysięcy więźniarek, obóz był jednak wielokrotnie powiększany. Wyzwolony został 30 kwietnia 1945 roku.
19 VI 1941 Na murach Tarnowa pojawiło się zarządzenie o utworzeniu zamkniętego getta dla Żydów.
1941-1942 Latem w więzieniu wybucha epidemia tyfusa plamistego, która jesienią rozprzestrzeniła się na miasto. Od stycznia do marca 1942 r. zamknięto wszystkie kościoły w mieście i i powiecie. Zmarło ok. 70 osób (na ponad 600 zarażonych)
11 VI 1942 Na tarnowskim rynku przeprowadzona została jedna z brutalniejszych akcji eksterminacyjnych ludności żydowskiej. Podczas tej akcji na rynku i w okolicznych uliczkach wymordowano ok. 3000 Żydów, których zwłoki pochowano na cmentarzu przy ul. Starodąbrowskiej.
21 VI 1942 Okupacyjne władze niemieckie likwidują linie tramwajową. Jako powód podano, że trakcja przeszkadza w ruchach wojsk na wschód i musi zostać rozebrana. Ruch wstrzymano 21 lipca 1942 roku. Osiem wagonów typu Sanok SW1 zostało przekazanych do okupowanego Lwowa.
II 1943 Powstał w Tarnowie Komitet Okręgowy PPR.
21 VII 1943 W odwet za rozstrzelanie 5 konfidentów tarnowskiego gestapo, hitlerowcy urządzili w Tarnowie publiczną masakrę.
2-3 IX 1943 Przeprowadzono likwidację tarnowskiego getta, w którym zgromadzono ok. 40 000 Żydów.
XI-XII 1943 Organizowano oddziały Armii Krajowej.
18 IV 1944 Rozstrzelano w Tarnowie 50 więźniów-zakładników.
2 VIII 1944 Tarnowski Obwód AK zwerbował do akcji “Burza” I batalion AK 16 p.p. w sile 5 kompanii.
4 VIII 1944 Batalion “Barbara” pod wodzą kpt. Eugeniusza Borowskiego, pseud. “Leliwa” rozpoczął działania dywersyjne na Pogórzu Ciężkowickim.
I 1945 Rozpoczyna się działalność Składnica Muzealna w Tarnowie
17 I 1945 Przed opuszczeniem miasta Niemcy zniszczyli urządzenia tarnowskiego dworca, wysadzili w powietrze magazyny oraz znajdujące się w mieście mosty.

 

Literatura:

Tekst ze strony: www.tarnow.pl   oraz www.tarnow.pttk.pl

Potępa Stanisław, „Tarnów międzywojenny (kronika) 1918-1939”, Muzeum Okręgowe w Tarnowie, Tarnów 1988

Opracowała: Maria Sąsiadowicz

Uzupełnienie i aktualizacja (przede wszystkim okres międzywojenny i po 2000 roku): Marcin Pałach, Tarnowskie Centrum Informacji, maj 2008; ostatnia aktualizacja: marzec, 2020 (Marcin Pałach, TCI)