1. Stary Cmentarz na Zabłociu
adres:ul. Narutowicza
Data założenia cmentarza: 1787 r.
Pierwszy pochówek: 23 listopad 1788 r. (Ojca Mansweta Hartika – bernardyna)
Najstarszy istniejący nagrobek z roku: 1795 r. (barokowy Księżnej Marii z Lubomirskich Radziwiłłowej, żony księcia Karola Radziwiłła “Panie Kochanku”)
Obecna powierzchnia nekropolii: ok. 3,8 ha
Liczba pochowanych dotychczas osób: ok. 80 000
Liczba grobowców: 3 913 z czego ok. 20% to obiekty najwyższej klasy zabytkowej
Strona internetowa: www.starycmentarz.pl
Wybrani znani Tarnowianie spoczywający na tej nekropolii:
Brach Władysław (1869-1941) zwany “tarnowskim Rockefellerem”, kupiec i właściciel drogerii w Tarnowie.
Dutkiewicz Józef (1903-1968) pierwszy dyrektor Muzeum Ziemi Tarnowskiej. Profesor na ASP w Krakowie. Konserwator zabytków sztuki w woj. krakowskim.
Jakubowski Kazimierz (1861-1942) prawnik, znany podróżnik, działacz społeczny, założyciel muzeum w Tarnowie, główny inicjator sprowadzenia w 1929 r. prochów gen. Józefa Bema do Tarnowa.
Kaczkowski Karol (1882-1884) prawnik, powstaniec z 1846 i 1863 r. Marszałek Rady Powiatowej w Tarnowie, działacz społeczny. Przyczynił się do rozwoju Tarnowa w końcu XIX w.
Piotrowski Rufin (1806-1872) powstaniec listopadowy, autor słynnej ucieczki z zesłania na Sybirze, którą opisał w głośnych “Pamiętnikach z Sybiru”.
Rogoyski Witold (1841-1916) major w powstaniu styczniowym, burmistrz Tarnowa w l. 1884-1906.
Rydel Bonawentura (1789-1854) szwoleżer u Napoleona. Dziadek Lucjana Rydla (pana młodego) znanego z “Wesela” S. Wyspiańskiego.
Władysław Hieronim Sanguszko (1803-1870) powstaniec styczniowy, poseł na Sejm Stanowy, Sejm Krajowy, członek austriackiej Izby Panów, znawca i miłośnik koni, założył wspaniałą hodowlę arabów w Gumniskach i Klikowej. Członek wielu towarzystw galicyjskich, filantrop.
Szczepanik Jan (1872-1926) genialny wynalazca, odkrywca, zwany “polskim Edisonem”.
Tertil Tadeusz (1864-1925) dr praw, adwokat, poseł do Rady Państwa w Wiedniu, burmistrz Tarnowa w l. 1907-1923, uważany za najwybitniejszego burmistrza w dziejach Tarnowa.
Więcej i szerzej: www.starycmentarz.pl/slawni_ludzie.html
Na cmentarzu znajdują się groby wojenne:
MOGIŁA FRANCISZKA PIETRZAKA, OFICERA ARMII AUSTRO-WĘGIERSKIEJ Z 1915 R.
MOGIŁA LEGIONISTÓW BOLESŁAWA I MIECZYSŁAWA SZPUNARÓW Z I WOJNY ŚWIATOWEJ
MOGIŁA ZBIOROWA OFIAR RABACJI GALICYJSKIEJ Z 1846 R.
MOGIŁA ZBIOROWA POWSTAŃCÓW Z 1863 R.
MOGIŁA ZBIOROWA 3 ŻOŁNIERZY WOJSKA POLSKIEGO Z 1939 R.
MOGIŁA ZBIOROWA 7 OFIAR TERRORU HITLEROWSKIEGO II WOJNY ŚWIATOWEJ
MOGIŁA STEFANA ZDEBSKIEGO ŻOŁNIERZA ARMII AUSTRO-WĘGIERSKIEJ Z 1918 R.
MOGIŁA FRANCISZKA ŻOLNASZA, ŻOŁNIERZA LEGIONÓW POLSKICH Z 1918 R.
MOGIŁA TADEUSZA LANGNERA ŻOŁNIERZA WOJSKA POLSKIEGO Z 1919 R.
MOGIŁA KAZIMIERZA ZAKRZEWSKIEGO MAJORA 1 PUŁKU UŁANÓW Z 1920 R.
MOGIŁA FRANCISZKA KRUSZYNY OFIARY TERRORU HITLEROWSKIEGO Z 1940 R.
MOGIŁA ŻOŁNIERZA SOWIECKIEGO Z 1945 R.
Najstarsza nekropolia w Tarnowie i jedna z najstarszych w Polsce, zlokalizowana na terenie płaskim, suchym, porośniętym drzewostanem liściastym. Stary Cmentarz na Zabłociu został wpisany na listę zabytków w 1957 r.
Więcej informacji o Starym Cmentarzu: www.it.tarnow.pl
2. Cmentarz Żydowski (Kirkut)
adres: ul. Szpitalna (kwartał ulic: Szpitalna-Starodąbrowska-Słoneczna)
Data założenia cmentarza: XVI w. (pierwsza wzmianka: 1581 r)
Obecna powierzchnia nekropolii: 3,20 ha
Jeden z najstarszych cmentarzy żydowskich w Polsce. Bardzo dobrze zachowany. Podczas okupacji było miejscem masowych egzekucji (likwidując tarnowskie getto w okresie od czerwca 1942 do września 1943, Niemcy zamordowali kilka tysięcy Żydów). Wejście od ul. Szpitalnej prowadzi przez replikę bramy, która w 1991 roku przez Lecha Wałęsę, ówczesnego Prezydenta RP, została przekazana do Muzeum Holocaustu w Waszyngtonie.
Cmentarz Żydowski został wpisany na listę zabytków w 1976 r.
Na cmentarzu znajdują się groby wojenne:
KWATERA WOJENNA Z I WOJNY ŚWIATOWEJ NR 201
MOGIŁA ZBIOROWA ŻYDÓW, OFIAR TERRORU HITLEROWSKIEGO Z LAT 1939-1943
MOGIŁY ZAMORDOWANYCH RODZIN
Więcej informacji o Cmentarzu Żydowskim: www.it.tarnow.pl
3. Cmentarz “Nowy” w Krzyżu (komunalny; dwuczęściowy)
adres: ul. Krzyska
Data założenia cmentarza: 5.11.1928
Data poszerzenia o “drugą część”: 1999 – 2000
Data poświęcenia drugiej części: 10 maja 2000 r. (bp. Wiktor Skworc)
Najstarszy istniejący nagrobek z roku: 1928 r.
Obecna powierzchnia nekropolii: 8 ha (“stara część”: 6,8 ha; “nowa część”: 1,2 ha)
Liczba pochowanych dotychczas osób: ok. 30 000
Położony na terenie nierównym, podmokłym. Porośnięty starym i średnim drzewostanem mieszanym.
Zasłużeni obywatele miasta pochowani tutaj:
Andrzej Lenartowicz zm. 07.08.1973 r., oryginalny, wybitny artysta – malarz,
Paulina Chrzanowska zm. 08.08.1988 r., historyk sztuki, malarka, romanistka, wieloletni dyrektor Muzeum w Tarnowie,
Jadwiga Gajek Sanowska zm. 04.12.1989 r., malarka Dyrektor PLSP w Tarnowie, zasłużona dla rozwoju życia artystycznego,
Stanisław Westwalewicz zm. 15.05.1997 r., bardzo znany i uznany tarnowski artysta i malarz,
Bogusław Wojtowicz zm. 30.12.2010 r. – animator kultury, wieloletni dyrektor Biura Wystaw Artystycznych,
Cmentarz był również miejscem pochówku ks. Franciszka Lisowskiego – biskupa tarnowskiego zm. 07.06.1939 r. W marcu 2009 r. trumna ze szczątkami biskupa została przeniesiona do krypty w Bazylice Katedralnej.
Na cmentarzu znajdują się groby wojenne:
KWATERA WOJENNA ŻOŁNIERZY WOJSKA POLSKIEGO Z 1939 R.
KWATERA WOJENNA OFIAR TERRORU HITLEROWSKIEGO Z II WOJNY ŚWIATOWEJ
KWATERA WOJENNA ŻOŁNIERZY ARMII CZERWONEJ
KWATERA WOJENNA Z I WOJNY ŚWIATOWEJ NR 203
MOGIŁA ZBIOROWA 5 OFIAR TERRORU HITLEROWSKIEGO
MOGIŁA MIECZYSŁAWA CIELOCHY I STANISŁAWA KIEŁBASY ŻOŁNIERZY PODZIEMIA NIEPODLEGŁOŚCIOWEGO Z 1947 R.
MOGIŁA ANTONIEGO TRZEPLI, ŻOŁNIERZA ZBROJNEGO PODZIEMIA Z 1948 R. i MOGIŁA ŻOŁNIERZY WYKLĘTYCH ANTONIEGO TRZEPLI I JANA KMIECIA
Strona internetowa: www.mzc.tarnow.pl/krzyz.php
4. Cmentarz komunalny w Mościcach
adres: ul. Czarna Droga
Data założenia cmentarza: 1941 r.
Data poszerzenia cmentarza: 1979 – 1980
Najstarszy istniejący nagrobek z roku: 1941 r.
Obecna powierzchnia nekropolii: 8,809 ha
Liczba pochowanych dotychczas osób: ok. 12 000. Usytuowany w południowej części Mościc przy ul. Czarna Droga, sąsiaduje z miejscowością Zbylitowska Góra. Stara część cmentarza porośnięta jest drzewostanem liściastym, części nowe obiektu drzewostanem iglastym.
Na cmentarzu w Mościcach pochowani są min.: pracownicy Zakładów Azotowych, którzy polegli w walce z Niemcami w sierpniu i wrześniu 1944 r. oraz członkowie “Szarych Szeregów” a także zasłużeni dla Tarnowa i Mościce, m.in.: ks. Stanisław Indyk (1902-1982, I proboszcz parafii Mościce, budowniczy kościoła), geograf Zdzisław Simche (1905-1940), Stanisław Kubiński (1889 – 1968, I wójt Mościc, inżynier, budowniczy Zakładów Azotowych), rodzina Kasprzyków (Stanisław, Stefania i syn Stefan ps. Dzik, działacze AK)
W Mościcach znajdują się jedyne w Tarnowie grobowce wielokondygnacyjne (trzy segmenty).
Grób wojenny:
MOGIŁA ZBIOROWA ŻOŁNIERZY ARMII KRAJOWEJ I OFIAR TERRORU HITLEROWSKIEGO
Strona internetowa: www.mzc.tarnow.pl/moscice.php
5. Cmentarz parafialny “na Rzędzinie”
adres: ul. Szara (naprzeciw Szpitala Św. Łukasza)
Data założenia cmentarza: 1933 r.
Najstarszy istniejący nagrobek z roku: 1935 r.
Obecna powierzchnia nekropolii: 1,6 ha
Liczba pochowanych dotychczas osób: ok. 7 000
Cmentarz został założony z inicjatywy mieszkańców ówczesnej miejscowości Rzędzin. Powiększony w 1950 r. Na cmentarzu znajdują się dwie zabytkowe kapliczki przeniesione z terenu miasta, pierwsza przeniesiona z ul. Narutowicza w 1969 r. (neorenesansowa z II połowy XIX w.), druga przeniesiona sprzed kuźni na ul. Lwowskiej w 1974 r. (ludowa, kamienna kapliczka słupowa).
Znani Tarnowianie spoczywający na tej nekropolii:
Ks. Stefan Dobrzański (1915 – 1999); wieloletni proboszcz parafii (1949 – 1992); koordynator budowy kościoła parafialnego na ul. Lwowskiej.
Bracia Sakowie, trzej z czterech:
Edward (1912-1943) – żołnierz AK, pseudonim “Sęp”; zamordowany przez gestapo
Roman (1902 – 1982) – żołnierz AK, pseudonim “Jesion”
Stanisław (1904 – 1980) żołnierz AK, pseudonim “Dąb”
W 1992 r. ulicę Świerczewskiego w Tarnowie przemianowano na ulicę Braci Saków.
Anatol Drwal (1929 – 1982); wybitny tarnowski rzeźbiarz, autor wielu pomników w tym tarnowskiego Ofiar Wojny i Faszyzmu przed Starym Cmentarzem.
MOGIŁA KAZIMIERZA MIGACZA, OFIARY TERRORU HITLEROWSKIEGO Z 1944 R.
6. Cmentarz parafialny i komunalny w Tarnowie – Klikowej
adres: ul. Zagumnie (za kościołem parafialnym cm. parafialny a obok komunalny)
Data założenia cmentarza parafialnego: 1931 r.
Data założenia cmentarza komunalnego: 2006 r.
Data poświęcenia cmentarza komunalnego: 09.12.2008
Obecna powierzchnia nekropolii komunalnej: ok. 6 ha
MOGIŁA ZBIOROWA DWÓCH ŻOŁNIERZY WOJSKA POLSKIEGO Z 1939 R. W TARNOWIE
Strona internetowa: www.mzc.tarnow.pl/klikowa.php
7. Cmentarz parafialny w Tarnowie – Krzyżu
adres: ul. Krzyska
Cmentarz założony ok. 1928 r.
Pierwszy pochówek wykonano 5.11.1928 r.
Kaplica cmentarna została zbudowana w 1983 r.
Strona internetowa: http://parafia.intarnet.pl/cmentarz/
8. Cmentarz Sióstr Sacre Coeur w Tarnowie – Zbylitowskiej Górze
adres: ul. Armii Krajowej/ul. Owsiana
Cmentarz założony: 1906 r.
Pierwszy pochówek wykonano: 24.03.1906 r.
Obecna powierzchnia nekropolii: 430m2 (0,043 ha; do lat 70. XX w. – 0,035 ha)
Liczba pochowanych dotychczas osób: 97 (78 mogił; stan na 2014 r.)
Liczba grobów: 39
9. Wojenny, z I wojny światowej nr 199
adres: ul. Krakowska, Tarnów – Zbylitowska Góra (przy węźle “Krakowska” tarnowskiej obwodnicy)
Projekt: Heinrich Scholz
Powierzchnia cmentarza: 394 m2
Liczba pochowanych: 104 żołnierzy armii rosyjskiej
CMENTARZ WOJENNY Z I WOJNY ŚWIATOWEJ NR 199 W TARNOWIE
10. Wojenny, z I wojny światowej nr 200
adres: ul. Chyszowska, Tarnów – Chyszów (przy linii kolejowej Tarnów – Szczucin)
Powierzchnia cmentarza: 7452 m2
Liczba pochowanych:1 358 żołnierzy (armii rosyjskiej, austro-węgierskiej, niemieckiej, narodowości serbskiej, włoskiej, polskiej i nieznanej narodowości).
“Cmentarz chyszowski” powstał w 1915 r. początkowo z myślą jako cmentarz komunalny, drugi po cmentarzu na Zabłociu, który stał się już zbyt mały dla miasta. Ponieważ teren był podmokły i mieszkańcy nie chcieli grzebać tam swoich krewnych a dodatkowo podczas wojny grzebano tam żołnierzy i biednych mieszkańców miasta zaniechano pochówków osób cywilnych i cmentarz pozostał jedynie cmentarzem wojennym.
CMENTARZ WOJENNY Z I WOJNY ŚWIATOWEJ NR 200 W TARNOWIE
11. Wojenny, z I wojny światowej nr 201
adres: ul. Szpitalna (teren cmentarza żydowskiego)
Powierzchnia cmentarza: brak danych
Liczba pochowanych: 54 żołnierzy (45 armii austro-węgierskiej oraz 9 rosyjskiej)
Nie ma wydzielonej kwatery, pochówku dokonywano na terenie całej nekropolii.
KWATERA WOJENNA Z I WOJNY ŚWIATOWEJ NR 201 W TARNOWIE
12. Wojenny, z I wojny światowej nr 202 – odtworzony
adres: ul. Szpitalna (róg al. MB Fatimskiej)
Powierzchnia cmentarza: brak danych
Liczba pochowanych: 1 485 żołnierzy
W okresie międzywojennym cmentarz został zlikwidowany a ciała przeniesione prawdopodobnie na cmentarz nr 200. Obecnie, teren dawnego cmentarza został ogrodzony i odtworzony. Pierwsze prace przy odtworzeniu nekropolii przeprowadzono w 2010 roku. Udało się zrekonstruować bramę i centralnie posadowiony obelisk a także pojedyncze nagrobki, m.in. węgierskiego żołnierza Michała Forgona i jego towarzyszy, wytyczyć centralną aleję, a także wykonać ogrodzenie. W 2023 r. odbudowano cmentarz: wyznaczono kwatery, ustawiono kilkaset nagrobków, zwieńczonych żeliwnymi krzyżami z datami: 1914 lub 1915. Wykonane zostały dodatkowe alejki, wokół których posadzono drzewa.
CMENTARZ WOJENNY Z I WOJNY ŚWIATOWEJ NR 202 W TARNOWIE
13. Wojenny, z I wojny światowej nr 202a
adres: ul. Narutowicza (teren Starego Cmentarza na Zabłociu)
Powierzchnia cmentarza: brak danych
Liczba pochowanych: 25 żołnierzy armii austro-węgierskiej Nie ma wydzielonej kwatery; pochówku dokonywano na terenie całej nekropolii.
14. Wojenny, z I wojny światowej nr 203
adres: ul. Krzyska (teren “Nowego” Cmentarza w Tarnowie – Krzyżu)
Powierzchnia cmentarza: ok. 240 m2
Liczba pochowanych: 35 żołnierzy armii rosyjskiej.
KWATERA WOJENNA Z I WOJNY ŚWIATOWEJ NR 203
Cmentarze nieistniejące:
1. Cmentarz przy tarnowskiej katedrze (pl. Katedralny)
Do czasu założenia cmentarza poza miastem, na Zabłociu (ok. 1787 r.) zmarłych chowano przy kościele parafialnym (obecna Bazylika Katedralna). Obecnie plac przed Katedrą pokrywa bruk.
2. Cmentarz przy dawnym klasztorze OO. Bernardynów (ul. Bernardyńska/Szeroka)
Wokół dawnego kościoła i klasztoru OO. Bernardynów (obecnie po części budynek biurowy – siedziba m.in. TOK, wydziały UMT, w części Kościół Polskokatolicki) znajdował się cmentarz bernardyński, na którym chowano zmarłych zakonników oraz mieszkańców okolicznych miejscowości. Najsłynniejsze osoby pochowane na tym terenie to: ks. biskup Jan Duwal (pierwszy biskup tarnowski, który oczekując na papieską nominację zmarł w 1785 r. w klasztorze), Elżbieta Drużbacka (polska poetka epoki późnego baroku, zwana przez współczesnych “słowiańską Safoną” i “Muzą sarmacką”, zmarła w 1765 r.), ostatni z rodu Melsztyńskich – Jan, zmarły w 1540 r.
3. Cmentarz żydowski na pl. Sienkiewicza
Cmentarz został odkryty przez archeologów w 2010 roku podczas budowy przejścia podziemnego pod ul. Mickiewicza. Chociaż Żydzi osiedlili się w Tarnowie już w II połowie XIV w., zachowane źródła historyczne nie odnotowały istnienia cmentarza żydowskiego na terenie miasta przed II połową XVI w. Dopiero z 1581 r. pochodzi pierwsza wzmianka o cmentarzu istniejącym do dziś na Pogwizdowie (ul. Szpitalna). Odkrycie archeologiczne dowiodło jednak, że najstarsze pokolenie tarnowskich Żydów przez prawie 200 lat chowały swoich zmarłych na cmentarzu położonym na dzisiejszym pl. Sienkiewicza (dawniej poza murami miejskimi, na północnym stoku Podwala).
Opracowanie: Marcin Pałach, Tarnowskie Centrum Informacji
Zdjęcia: Tarnowskie Centrum Informacji
Data opracowania: czerwiec 2007 (aktualizacja: kwiecień 2016)
Literatura:
“Tarnów – Wielki Przewodnik” praca zbiorowa, Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne oraz Muzeum Okręgowe w Tarnowie; Tarnów 1994 – 2007
“Mój Tarnów” Antoni Sypek, Fundacja “Tarnowskie Towarzystwo Przemysłowe” oraz Izba Przemysłowo – Handlowa w Tarnowie, Tarnów 2005
“Cmentarze wojenne z I wojny światowej na Ziemi Tarnowskiej” Roman Frodyma, Wydawnictwo Ruthenus, Krosno 2006, wydanie I. Publikacja dostępna na http://www.powiat.okay.pl/images/starostwo/foto/publikacje/cmentarze_wojenne_1_wojny_swiatowej.pdf
Oficjalna strona internetowa Miejskiego Zarządu Cmentarzy w Tarnowie: www.mzc.tarnow.pl
Oficjalna strona internetowa Społecznego Komitetu Opieki Nad Starym Cmentarzem w Tarnowie: www.starycmentarz.pl
Urząd Miasta Tarnowa www.tarnow.pl
Czytaj więcej na:
www.miejscapamiecinarodowej.pl/index.php/tarnow