1. Park Strzelecki
Lokalizacja: obszar między ulicami Słowackiego – Piłsudskiego – Romanowicza – Nowy Świat
– ogródek jordanowski z placem zabaw
– Mauzoleum gen. Józefa Bema
Godziny otwarcia:
w okresie od 01.05 do 31.08: 05:30 – 22:30
w okresie od 01.09 do 30.04: 05:30 – 21:00
Powierzchnia: 8,13 ha
Najstarszy w Tarnowie, założony w 1866r.
Park Strzelecki, który pierwotnie nosił nazwę Ogrodu Strzeleckiego Bractwa Kurkowego, został założony w 1866 roku, na terenach folwarku miejskiego. Jest to ogród w stylu angielskim, o nieregularnej kompozycji ze stawem w części północnej, który w lecie pokryty jest liliami wodnymi (nenufarami).
Pośrodku stawu wzniesiono pokaźnych rozmiarów Mauzoleum gen. J. Bema, bohatera walk o niepodległość narodu polskiego i węgierskiego, podczas Powstania Listopadowego i Wiosny Ludów. Urodził się on w Tarnowie w 1794 r., a zmarł w Aleppo w Syrii w 1850 r.i tam pierwotnie spoczął na muzułmańskim cmentarzu. Mauzoleum jest sarkofagiem, spoczywającym na sześciu kolumnach o korynckich kapitelach. Prochy generała Bema zostały złożone w sarkofagu w dniu 30 czerwca 1929r. W wąwozie po dawnej strzelnicy w Parku Strzeleckim powstaje aktualnie Sensoryczny Ogród Sztuk.
Podstawa prawna: uchwała nr IX/118/2003 Rady Miejskiej w Tarnowie z dnia 03.04.2003r.
Budynek Bractwa Strzeleckiego w Tarnowie
Chlubne tradycje, wywodzącego się jeszcze z czasów średniowiecza, Bractwa Kurkowego w Tarnowie, kontynuowało powołane do życia w 1845 roku na podstawie dekretu Gubernium Galicyjskiego, Towarzystwo Strzeleckie. Prawdziwy powód wznowienia działalności Bractwa Kurkowego – przygotowanie cywilów do ewentualnej walki zbrojnej o niepodległość Polski – ukryto pod lakonicznym zapisem statutu o „przyzwoitej i w karby porządku ujętej rozrywce strzelania do tarczy”.
Dzięki przychylności władz Tarnowa, w tym osobiście ówczesnego burmistrza Józefa Pędrackiego, w 1866 roku miasto podarowało Towarzystwu 14 morgów (około 8 hektarów) gruntu na terenach dawnego folwarku miejskiego Podwale – Dyksonówka. W tym samym roku oddany został do użytku budynek strzelnicy, którego neogotycka bryła przetrwała do dziś. Autorem projektu mógł być Franciszek Lanci, lub naśladowca jego stylu. Tynkowana fasada budynku zwieńczona jest krenelażem. Smukłe wieżyczki dzielą elewację, przydając budowli monumentalny charakter. Wielka sala, która zajmuje niemalże połowę budynku, służyła zarówno jako wewnętrzna strzelnica, jak i sala balowa. Na wschodniej elewacji znajduje się tablica poświęcona Józefowi Pędrackiemu, wmurowana w 1888 roku staraniem członków Towarzystwa Strzeleckiego.
Tutaj, w nocy 30 października 1918 roku, skoszarowanych zostało ok. 200 młodych ludzi z harcerskiego Pogotowia Narodowego i POW, którzy rankiem następnego dnia przeprowadzali akcję rozbrojenia Austriaków i przejęcia władzy cywilnej w mieście.
Po II wojnie światowej budynek był pierwszą siedzibą późniejszego Pałacu Młodzieży oraz tarnowskiego hufca ZHP. Obecnie mieści się siedziba Biura Wystaw Artystycznych Galeria Miejska w Tarnowie.
2. Park Piaskówka
Miejsce: obszar między ulicami Kasprowicza – Elektryczna – Piaskowa
Początki powstania: 1912 rok, prawdopodobnie pozyskiwano tu piasek na potrzeby cegielni w pobliskim byłym folwarku „Kantorya”. Cegielnia powstała w latach 1902-1906 jako nowoczesna na owe czasy parowa, ale wcześniej, jak wynika ze źródeł była tu cegielnia polowa.
Skąd jednak ta nazwa „Park Piaskówka” i kiedy zmieniono pierwotną nazwę nadaną w 1910 r. – „Park miejski im. dra Henryka Jordana”?
Opis parku znajduje się w nr 36 „Pogoni” z dnia 3 września 1911 r.: „W ostatnim numerze „Muzeum”, organu Towarzystwa nauczycieli szkół wyższych, czytamy o parku Jordana co następuje: „Wszystkie jednak dotychczasowe w Polsce przykłady przewyższyła szlachetna inicyatywa miasta Tarnowa. Miasto pospieszyło z darem trzynastu przeszło hektarów (nb. park w Krakowie mierzy 10 ha.); położenie przepiękne, 2 km. na północ od miasta. Nic dziwnego, że będzie gdzie pomieścić 7 boisk piłki nożnej (obok rzutni, skoczni i boisk dla gier mniejszych), dwie bieżnie, jedne okalające park cały, strzelnicę, a wreszcie nowość u nas niebywałą: środkowa część parku, wzniesiona i porosła pięknym lasem sosnowym, ma służyć obozowiskom harcerzy (Boy Sconts). I tu przy układaniu planu współdziałać będzie znawca ze Lwowa. W obu wspomnianych miastach już wre praca nad niwelacyą i sadzeniem drzew, z udziałem samej młodzieży”.
Tyle „Muzeum” a co robi tarnowski komitet parku Jordana? Tak mało o pracach około urządzenia parku się słyszy, a jeszcze mniej na samym terenie się widzi. Jeszcze i teraz nie zapóźno zabrać się do pracy, młodzież szkolna wróciła, w pracy chętnie nawet z zapałem pomoże. Nie pora więcej odwlekać, tem więcej, że Komitet rozporządza pewnymi funduszami na ten cel.” – pisownia oryginalna.
Krzysztof Moskal w książce „Kronika Tarnowa” napisał: „WIOSNA 1912 Zaczęto tworzenie nowego parku miejskiego im. dr. Henryka Jordana (dzisiaj Park na Piaskowce). Prace ziemne pod nadzorem i przy pomocy profesorów wykonuje młodzież szkolna. W 1927 roku planowano poszerzenie parku aż do nowego cmentarza w Krzyżu, projekt nie został jednak zrealizowany.”
Powierzchnia: 20,82 ha (obecnie)
Podstawa prawna: uchwała nr IX/120/2003 Rady Miejskiej w Tarnowie z dnia 03.04.2003r.
3. Park Sanguszków
Miejsce: pomiędzy ulicami Braci Saków, Sanguszków
Powierzchnia: 10,25 ha
Data powstania: pocz. XIXw.
Tarnów znany jest jako tzw. “wyspa ciepła” na meteorologicznej mapie Polski, a najcieplejsze miejsce w Tarnowie to właśnie południowa część Parku Sanguszków.
Park Sanguszków został założony na początku XIX wieku i jest parkiem krajobrazowym typu romantycznego z polanami, parterem, gajami, altanami oraz niecką po stawie w części północnej. Po stronie południowej Pałacu Sanguszków (1799r.), park łączy się z ogrodem założonym na dwóch poziomach, z parterami i fontanną, do której od pałacu prowadzą kamienne schody.
W lipcu 2020 r. fontanna została gruntownie wyremontowana i podświetlona. W przyszłości fontanna ma być centralnym miejscem ogrodu w stylu włoskim. Ogród miałby nawiązywać do najlepszych lat parku, z czasów Sanguszków.
Podstawa prawna: uchwała nr IX/121/2003 Rady Miejskiej w Tarnowie z dnia 03.04.2003r.
4. Park na Górze Świętego Marcina: „Park Niepodległości Miasta Tarnowa im. Romana Księcia Sanguszki powstańca 1831 roku – Sybiraka”
Miejsce: Góra św. Marcina
Powierzchnia: 40,32 ha
Las miejski “Góra Świętego Marcina”, rosnący w południowej części Tarnowa, obejmuje północne stoki najwyższego wzniesienia w okolicy, o kulminacji 384 m.n.p.m., jest to zarazem najbardziej na północ wysunięta część Karpat – “Brama w Karpaty”.
Na stokach Góry Świętego Marcina w parku znajduje się również zaplecze rekreacyjne chętnie odwiedzane szczególnie przez mieszkańców Tarnowa. Lasy na Górze Świętego Marcina są wyjątkowo ciekawymi obiektami przyrodniczymi. Rosną tutaj unikalnej wartości buki, znajdziemy też będący pod ochroną dziki bluszcz kwitnący. Interesujący jest świat fauny, żyjącej na tej niewielkiej przestrzeni. Spotyka się dzięcioła czarnego i kilka innych jego gatunków (m.in. dzięcioła rosyjskiego – rzadkość w tych stronach) pojawiają się jastrzębie, sarny, lisy a nawet borsuki.
Więcej o Parku na Górze Św. Marcina
Podstawa prawna: uchwała nr IX/123/2003 Rady Miejskiej w Tarnowie z dnia 03.04.2003r. oraz uchwała Rady Miejskiej w Tarnowie z dnia 24.05.2018r. o zmianie nazwy.
5. Park Zbylitowska Góra
Miejsce: ul. Pszenna – poniżej Klasztoru
Powierzchnia: 3,8 ha
Data powstania: po 1906r.
Więcej o Parku w Zbylitowskiej Górze
6. Park im. E. Kwiatkowskiego w Tarnowie – Mościcach
Miejsce: pomiędzy ulicami: Czerwonych Klonów – Jarzębinowa – Topolowa – Zbylitowska
Powierzchnia: 8,34 ha
Data powstania: lata 20. XXw.
Więcej
Podstawa prawna: uchwała nr IX/119/2003 Rady Miejskiej w Tarnowie z dnia 03.04.2003r.
W parku znajdują się, odwzorowane w mniejszej skali projekty futurologiczne budynków Jana Głuszaka „Dagaramy” (1937-2000), tarnowskiego architekta-wizjonera, wśród projektów: „jednostki mieszkalne dla Marsa”.
7. Park Sośnina w Tarnowie – Zbylitowskiej Górze
Miejsce:pomiędzy ulicami Czarna Droga i Pasterska
Powierzchnia: ok. 20 ha
Data powstania: bd.
8. Park im. W. Muchy w Tarnowie – Mościcach
Miejsce: pomiędzy ulicami Zbylitowska i Szarych Szeregów
Powierzchnia: bd.
Data powstania: bd.
Więcej
Jest to najmniejszy park w Tarnowie.
9. Rezerwat Debrza
Miejsce: ul. Wiśniowa, pomiędzy ulicami Krzyską i Nowodąbrowską
Powierzchnia: 9,5 ha
Data powstania: 1995r (data powstania rezerwatu)
10. Lasek Lipie
Miejsce: ul. Błonie od al. Jana Pawła II w kierunku wschodnim
Powierzchnia: ok. 25 ha
Data powstania: bd.
11. Planty Kolejowe im. Jakubowskiego
Miejsce:pomiędzy ulicami Krakowska, Dworcowa
Powierzchnia: 2,28 ha
Data powstania: lata 60. XIXw.
Kiedyś zwane także „książęcymi” bądź „kolejowymi”, od 9 maja 1889 roku stanowią własność miejską a od roku 2004 noszą imię Józefa Jakubowskiego, działacza samorządowego, twórcy Muzeum Miejskiego otwartego w 1927 roku.
W latach osiemdziesiątych dziewiętnastego stulecia planty stanowiły postrach dla wszystkich, którzy idąc na dworzec kolejowy bądź z niego wracając musieli pokonać gęstwinę krzaków, stanowiących doskonałą kryjówkę dla łotrów i mętów wszelakiego autoramentu.
Istniejący tutaj niegdyś staw browarniany książąt Sanguszków zanieczyszczał powietrze „okrutnie” a istniejące przy browarze restauracja oraz ogródek piwny stanowiły znakomitą przystań dla mieszkańców miasta szukających przygód. Jak wspomina Aniela Piszowa, ów przybytek gastronomiczny „miewał tak miłych gości, że często zdarzały się tam krwawe bójki a nierzadko utonięcia w tym stawie”.
Od czasu wspomnianej decyzji burmistrza Witolda Rogoyskiego, na plantach rozpoczął pracę ogrodnik a staw browarniany zaczęto zasypywać śmieciami zwiezionymi z miasta. Mimo to po ośmiu latach planty nadal przedstawiały sobą tragiczny wygląd.
Wtedy to, dzięki inicjatywie czasopisma „Pogoń” oddano planty w użytkowanie zrazu „Korpusowi wakacyjnemu”, organizacji młodzieżowej istniejącej w Tarnowie od 1890 roku, później całemu społeczeństwu Tarnowa. Dzięki staraniom Ignacego Przybyłkiewicza na plantach urządzono boisko, utrzymywane w doskonałym stanie, co kontrastowało z niechlujną rzeczywistością plant. No owym boisku ćwiczyła młodzież obojga płci kierująca się hasłem „W zdrowym ciele zdrowy duch”, wtedy także powstał dla starszych „Klub cyklistów”.
Oto działalność sportowa sprawiła cud, planty będące niegdyś postrachem tarnowian zaczęły być punktem zgromadzeń mieszkańców miasta obserwujących zmagania młodych sportowców. Z biegiem czasu zaś pojawiły się uliczki i ścieżki i przystrzyżone trawniki.
Boisko, niegdyś nazywane imieniem Ignacego Przybyłkiewicza, służy do dziś piłkarzom Miejskiego Klubu Sportowego „Tarnovia”.
Podstawa prawna: uchwała nr IX/122/2003 Rady Miejskiej w Tarnowie z dnia 03.04.2003r.
12. Park Legionów
Miejsce: os. Legionów
Powierzchnia: 2,48 ha
Data powstania: 2006r.
Obok Parku na os. Westerplatte najmłodszy park w mieście, dopiero w fazie powstawania.
13. Park Westerplatte
Miejsce: os. Westerplatte
Powierzchnia: 1,10 ha
Data powstania: 2006r.
Obok Parku na os. Legionów najmłodszy park w mieście, dopiero w fazie powstawania. Od 2017 roku obok parku mieści się miejski wybieg dla psów o powierzchni ok 24 ar.
Opracowanie: Marcin Pałach, Tarnowskie Centrum Informacji
Data opracowania: 19-08-2008, data aktualizacji: 22-06-2022
Literatura:
“Zaktualizowany Program Ochrony Środowiska Miasta Tarnowa na lata 2001-2015 wraz ze strategią krótkoterminową na lata 2005-2008 cz.1 diagnoza stanu środowiska“, opracowanie zbiorowe pod kierunkiem dr Doroty Anders, Tarnów 2004
Konsultacja i pomoc merytoryczna w opisie Parku Piaskówka: Stanisław Siekierski