Potok Wątok

Wątok jest prawobrzeżnym dopływem rzeki Białej. Jego źródła znajdują się na terenie przysiółka Stawiska w Zalasowej koło Ryglic. Do granic Tarnowa zbiera on wody wielu małych, bezimiennych cieków oraz potoku Łękawka, zwanego też Wątoczkiem. Ostatnie 7,5 km przepływa przez Tarnów, gdzie przyjmuje kolejne dopływy, m.in. Małochlebówkę (zwaną również Mrozówką), Strusinkę i uchodzi do Białej.

 

Wątok ma charakter potoku górskiego, cechuje się gwałtownymi przyrostami przepływów i wysokimi kulminacjami wody. Zlewnia Wątoku położona jest na terenie dwóch jednostek geomorfologicznych o zupełnie odmiennym charakterze. Górna i lewostronna część zlewni leży na Pogórzu Ciężkowickim. Na tym obszarze przeważają gleby lessowe o zdolnościach do zaskorupiania się, co wpływa na duże wartości spływu powierzchniowego. W korycie zauważyć można wychodnie piaskowca. Pozostała część zlewni, położona w Kotlinie Sandomierskiej, zbudowana jest z osadów trzeciorzędowych, przykrytych piaskami lodowcowymi i rzecznymi. Zlewnia Wątoku jest mało zalesiona i w przeważającej części użytkowana rolniczo. Jedynie w jej górnych partiach występują lasy. To sprawia, że zlewnia charakteryzuje się niską zdolnością do gromadzenia wód opadowych, co w połączeniu z dużym spływem powierzchniowym powoduje gwałtowne przybory wód, a zatem ryzyko powodzi.

 

W wyniku prowadzonej na terenie zlewni od kilku lat budowy kanalizacji jakość wód Wątoku znacznie się poprawiła. W 2008 roku w wodach Wątoku wskaźniki biogenne nie spełniły jeszcze wymagań klasy I i II, czyli osiągnęły stan poniżej dobrego. Warunki tlenowe i zanieczyszczenia organiczne osiągnęły stan dobry. Pozostałe wskaźniki charakteryzujące zasolenie, zakwaszenie oraz zanieczyszczenia specyficzne i niesyntetyczne spełniły wymagania I klasy czystości. O polepszającej się jakości wody może świadczyć pojawienie się w Wątoku gatunków ryb, które przez szereg lat nie były tu spotykane. Pod względem ichtiologicznym Wątok zakwalifikowany jest do krainy pstrąga, charakteryzuje się bystrym nurtem, dużym wcięciem doliny w kształcie litery „V”, niskimi temperaturami i w warunkach pierwotnych czystą, dobrze natlenioną wodą. Stwierdzono tu występowanie kilku gatunków ryb: pstrąg potokowy (efekt zarybień), strzebla potokowa, śliz, kiełb krótkowąsy, kleń, ukleja, karaś. Wątok podlega stałej ochronie Społecznej Straży Rybackiej PZW Tarnów, ale w zasadzie nie występuje na nim kłusownictwo.

 

Od kilku lat młodzież wraz z wędkarzami uczestniczy w corocznym sprzątaniu Wątoku, organizowanym z inicjatywy tarnowskiego magistratu. Efektem akcji jest zmniejszająca się ilość odpadów w korycie potoku. Do sprzątania Wątoku na swoim terenie dołączyła też gmina Skrzyszów.

 

Na terenie Tarnowa Wątok płynie początkowo w płytkim, meandrującym korycie o szerokich terasach zalewowych. Wpływając do centrum koryto zwęża się i ma strome, wysokie skarpy. Z uwagi na intensywną zabudowę terenów przyległych do odcinka ujściowego został on uregulowany już w latach przedwojennych i w takim stanie jest utrzymywany. W końcowym, ujściowym odcinku potok wyposażony jest w prawobrzeżny wał cofkowy o długości 740 m, zabezpieczający zarówno przed przepływami maksymalnymi Wątoku jak i wielkimi wodami rzeki Białej. Regulacja koryta nie sprzyja niestety organizmom wodnym. Progi utrudniają wędrówkę ryb z Białej. Odcinki o umocnionych betonem brzegach i dnie nie mogą być siedliskiem ryb, ale nie utrudniają ich wędrówki. Dla jej ułatwienia wzdłuż ulicy Nadbrzeżnej wykonano specjalne „kieszenie” w brzegach oraz wysepki w dnie, umożliwiające rybom odpoczynek od wartkiego nurtu. W dolinie Wątoku zachowały się małe fragmenty coraz rzadszych w Europie lasów łęgowych, których drzewostan tworzą głównie olchy, jesiony, wiązy, wierzby i topole, czyli drzewa znoszące krótkotrwałe zalewy. Warto zwrócić uwagę na potężne drzewa w rejonie ulicy Okrężnej, z których dwa (wiąz i topola biała) objęte są ochroną jako pomniki przyrody. Od niepamiętnych czasów część wód Wątoku prowadzona była odrębnym korytem i służyła do napędzania młynów w Tarnowie. Powstałą odnogę od jej przeznaczenia nazywano Młynówką. Zanieczyszczana coraz większą ilością ścieków stała się wielkim utrapieniem higienicznym znacznej części miasta. Wreszcie w 1930 roku podjęto decyzję o zasypaniu Młynówki. Aby uchronić tereny przemysłowe przed zalewami przekopano w czasie II wojny światowej nowe koryto: od ulicy Grunwaldzkiej na wprost do rzeki Białej. Odcięte od potoku pierwotne koryto to tzw. Stary Wątok.

 

Warto też podać, że od Wątoku pochodzi nazwa dzielnicy Strusina. Pierwotnie potok nazywany był Trśna, co w języku starosłowiańskim oznaczało trzcinę. Nie bez przyczyny, bowiem jeszcze w połowie XIX wieku Strusina była terenem bagnistym, ze stawami, wysokim poziomem wód gruntowych i w znacznej części porośniętym trzciną. Z biegiem czasu wyraz Trśna ewoluował: Trośna, Trosina, by ostatecznie przyjąć formę Strusina.

 

Pod koniec czerwca 2009 roku rejon Tarnowa dotknęła powódź. Jej przyczyną były ekstremalne opady deszczu, charakteryzujące się dużą intensywnością w krótkim czasie występowania. Wylanie Wątoku i kilku mniejszych cieków (w tym potoku Strusinka) spowodowało podtopienie terenów głównie w południowej części Tarnowa, skutkujące znacznymi stratami w majątku osób fizycznych oraz w mieniu komunalnym. Szkody szybko zostały usunięte, przystąpiono także do kontynuowania prac zwiększających zabezpieczenie przeciwpowodziowe.