Tym razem pragniemy Państwa zaprosić na wycieczkę objazdową szlakiem architektury drewnianej regionu tarnowskiego. Bogactwo godnych odwiedzenia obiektów skłania do rozłożenia podróży na dwa dni – w sam raz na weekend.
W naszym regionie z drewna wznoszone były wiejskie chaty, karczmy, szlacheckie dwory i kościoły. Najstarsze obiekty drewniane pochodzą z XV w. Do najliczniejszej grupy zabytków należą budowle o charakterze sakralnym.
Do dzisiejszych czasów przetrwało pomiędzy Rabą, a Wisłoką kilkadziesiąt kościołów drewnianych – chyba najpiękniejszych symboli przywiązania do religii i tradycji. Najstarsze pochodzą z pierwszej połowy XV w., najmłodsze z lat dwudziestych XX w. Przeważnie są to budowle wzniesione w technice zrębowej, jednonawowe, pokryte wysokimi dachami, pobitymi gontami lub blachą. Większość z nich posiada od zachodu wieże oraz podcienia zwane sobotami – które służyły pielgrzymom za schronienie.
Drewniane kościoły budowano przede wszystkim tam, gdzie brakowało kamienia, a drewno było wszechobecne. Wznoszono je głównie z modrzewia. Na terenie Małopolski stosowano niemal wyłącznie zrębową konstrukcję ścian, która polegała na układaniu jeden na drugim staranie obrobionych bali łączonych na narożach. Gdy pod koniec XIII w. pojawił się w Polsce gotyk obok kościołów romańskich zaczęły pojawiać się nowe o znacznie bogatszych formach i wystroju – gotyckie. Powstanie i rozwój gotyckiej murowanej architektury nie pozostały bez wpływu na przemiany jakim ulegały i kościoły drewniane, szczególnie te wznoszone w XV wieku na terenie Małopolski. Najbardziej znaczącym z gotyckich elementów owych kościołów stało się ich zamknięte trójbocznie prezbiterium, gotyckie portale i obramienia okien. Znacznemu wzbogaceniu, a przy tym i skomplikowaniu uległa też konstrukcja ich dachów.
Pomimo, iż cały bez mała XVI wiek to czasy dominacji włoskiej, a później niderlandzkiej w polskiej architekturze i sztuce renesansu, kościoły drewniane nadal wznoszono w gotyckiej jeszcze tradycji budownictwa sakralnego. I tak było aż po koniec XVII wieku, z zdarzało się, że jeszcze w wieku XVIII.
Propozycja trasy:
1 dzień – północna część regionu
Drewniane kościoły w Tarnowie
Kościół p.w. Matki Bożej Szkaplerznej – poświęcony w 1440 r. Wzniesiony w duchu gotyckiej architektury drewnianej. W ołtarzu głównym znajduje się łaskami słynący obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem z XVI w.
Kościół p.w. Trójcy Przenajświętszej – zbudowany w latach 1595-97, gotycki. W ołtarzu głównym znajduje się piękny obraz z ok. 1600 r. zwany w ikonografii Tronem Łaski.
Kościół p.w. Św. Marcina w Zawadzie – zbudowany w XV w., kilkakrotnie był przekształcany w okresie późnego gotyku. Na uwagę zasługują ostrołukowe portale gotyckie oraz gotyckie okucia kowalskie.
Kościół p.w. Św. Stanisława w Skrzyszowie – zbudowany w 1517 r. z fundacji Jana Amora Tarnowskiego przez cieślę Jana z Czchowa o czym wiemy dzięki zachowanej na portalu sygnaturze. Jest to największy kościół drewniany w Małopolsce i równocześnie jeden z najpiękniejszych.
Zabudowa drewniana wsi Zalipie -Jedyna “malowana wieś” w Polsce gdzie przetrwała tradycja zdobienia domów i wnętrz. Obecnie w Zalipiu istnieje ok. 30 zagród, w których znajdują się budynki mieszkalne lub gospodarcze ze ścianami pomalowanymi w charakterystyczne ornamenty kwiatowe.
Zagroda Felicji Curyłowej
Dwór w Dołędze (Oddział Muzeum Okręgowego w Tarnowie)
Uście Solne – miasteczko historyczne nad Rabą – usytuowane w pobliżu ujścia rzeki do Wisły. Miejskie prawo nadał mu w roku 1360 król Kazimierz Wielki; miasto stanowiło punkt przeładunkowy bocheńskiej soli. Posiada zachowany polokacyjny układ przestrzenny z obszernym prostokątnym rynkiem i wybiegającymi zeń ulicami; zachowane są także drewniane domy przy rynku /kilka z poł. XIX w./ i Trzy stodoły z pocz. XX w. – /ostatnie z ulicy stodolnej/ konstrukcji ramowej o plecionych z wikliny ścianach.
2 dzień – południowa część regionu
Kościół p.w. Św. Marcina Biskupa Gromniku – zbudowany na przełomie XVI i XVII w., w stylu barokowym z fragmentami późnogotyckimi. Obecnie nie użytkowany.
Kościół parafialny p.w. św. Mikołaja w Brzozowej sprzed 1497 r., kilkakrotnie później przebudowany i odnawiany. Gotycki, z wieżą o charakterze barokowym. W pd. wejściu portal ciesielski zamknięty łukiem w kształcie “oślego grzbietu”. We wnętrzach polichromia klasycystyczna sprzed 1850 r. wyposażenie wnętrza barokowe z XVIII i XIX w.
Kościół paraf. p.w. św. Mikołaja w Tymowej z 1765 r. Trzynawowy, o zrębowej konstrukcji szalowanych ścian, otoczony sobotami o ozdobnych łukach, słupach i wieszarach. Wyposażenie wnętrza z XVI i XVIII w. Przy kościele wolnostojąca murowana dzwonnica w kształcie arkady oraz kapliczka drewniana z XVIII w., z ludową rzeźbą św. Jana Nepomucena.
Kościół cmentarny p.w. Nawiedzenia Najśw. Marii Panny w Iwkowej z II poł. XV w. Na ścianach prezbiterium i nawy zachowana polichromia figuralna z 1619 r. ze scenami Męki Pańskiej.
Kościół p.w. Św. Leonarda w Lipnicy Murowanej – postawiony końcem XV w.; wnętrze ozdabiają cenne malowidła z XVI-XVIII w. Jest to jeden z najciekawszych i najlepiej zachowanych kościołów średniowiecznych w Polsce; w 2003 roku wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego UNESCO.
Kościół pomocniczy p.w. Św. Leonarda w Wojniczu z poł. XV w., przebudowany w XVII, XVIII i XIX w. Drewniany, konstrukcji zrębowej. Wyposażenie wnętrza z XIX w. W ołtarzu głównym znajduje się obraz Nawiedzenia ze św. Heleną i Katarzyną oraz św. Leonardem w zwieńczeniu, renesansowy, z ok. 1560, znacznie później przemalowany.
Zabudowa drewniana Ciężkowic, Zakliczyna i Lipnicy Murowanej
Domy podcieniowe – znajdujące się przy Rynku pochodzące z XVIII i XIX w., przeważnie parterowe, z charakterystycznym podcieniami od strony Rynku wspartym na drewnianych słupach.