Tarnów – „Perła Renesansu”
Rynek, wytyczony w chwili lokacji miasta w 1330 roku, otaczają kamienice, wzniesione w większości w XVI – XVIII w. Najstarszą kamienicą w rynku jest dom pod nr 5, obecnie siedziba prężnej instytucji kultury -– TCK. Do najcenniejszych natomiast należą, znajdujące się w północnej pierzei, dwa renesansowe budynki z podcieniami, oznaczone numerami 20 (z 1565 roku) i 21 (z ok. 1568 roku). Obecnie mieści się w nich siedziba Muzeum Okręgowego.
Centralnie ulokowany Ratusz, pierwotnie gotycki, wybudowany w połowie XIV w., wielokrotnie przebudowywano, nadając mu ostatecznie jednoznaczne cechy stylu renesansowego.
Bryłę budynku wieńczy ceglana, nietynkowana attyka z dwudziestoma ośmioma blendami. Grzebień attyki zdobią kamienne woluty, sterczyny i 14 maszkaronów.
Bazylika Katedralna, najbardziej reprezentatywny zabytek Tarnowa, powstała w XIV w. w duchu gotyku. Dzisiejszy wygląd neogotycki, otrzymała po gruntownej renowacji i częściowej przebudowie w latach 1889-1900.
Świątynia słynie z monumentalnych renesansowych nagrobków przedstawicieli rodu Tarnowskich oraz manierystycznego Ostrogskich, które uchodzą za jedne z najwybitniejszych polskich dzieł sztuki takich mistrzów jak: Bartłomiej Berecci, Jan Maria Padovano i Jan Pfister. Pomnik nagrobny Barbary z Tęczyńskich Tarnowskiej jest uważany za najpiękniejszą rzeźbę przedstawiającą kobietę doby Renesansu w całej Europie. W 2006 roku w katedrze zostało ustanowione Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej.
W zaułku za Katedrą znajduje się Dom Mikołajowski, jedna z najpiękniejszych i najstarszych kamieniczek w Tarnowie, wzniesiona w 1524 r. Mające tutaj swoją siedzibę Muzeum Diecezjalne – najstarsze tego typu w Polsce z 1888 roku. Muzeum tworzy kompleks budynków, oprócz Domu Mikołajowskiego, również dawna Akademiola – tak nazywano pierwszą tarnowską szkołę, ponieważ była filią Uniwersytetu Krakowskiego, Dom Mansjonariuszy oraz Scholasteria. Najważniejszy dział zbiorów stanowią zabytki sztuki cechowej – gotyckiej rzeźby i malarstwa z terenu Małopolski, reprezentujące tzw. szkołę krakowsko-sądecką. Tutaj również znajdziemy oryginał ołtarza pochodzący z wpisanego na listę UNESCO kościółka w Lipnicy Murowanej.
Kolejnym przykładem budownictwa renesansowego jest Dom „Florencki” na ul. Żydowskiej z II połowy XVI w. z elewacją frontową podwieszoną na poziomie piętra na charakterystycznych kamiennych kroksztynach. Obecnie mieści się tam siedziba PTTK Ziemi Tarnowskiej. Natomiast nad miastem, na oddalonej od rynku o ok. 2 km Górze św. Marcina znajdują się ruiny zamku rodu tarnowskich. Z tychże ruin rozpościera się wspaniała panorama Tarnowa.
Replika, Magazyn Akademicki MWSE nr 3, marzec 2010, www.mwse.edu.pl