Dom Mikołajowskich

Wśród zwartego ciągu kamienic o elewacjach pokrytych tynkiem, wyróżnia się kamienica z surowej cegły, z bogatą wczesnorenesansową kamieniarką. Nad kamiennym portalem drzwi wejściowych, asymetrycznie, z prawej strony znajduje się wmurowana w ścianę tarcza z herbem Gryf o bogatej ornamentyce. Pod nią zapisana jest data, arabskimi i rzymskimi cyframi, rok 1524. Jeszcze niżej łacińska inskrypcja: Fundatio Domus per Joannem Mikolayowski (Dom zbudowany przez Jana Mikołajowskiego). Powtarza się ta sama data, nazwisko i herb Gryf, także na kamiennym portalu wewnątrz domu.

Jan Mikołajowski i jego żona Barbara, pochodzili ze wsi Mikołajowice pod Tarnowem. Wieś tę kupił od nich hetman Jan Tarnowski. Bezdzietne małżeństwo zadłużyło się u hetmana i po pozbyciu się dóbr rodowych przeniosło się do Tarnowa, gdzie w cieniu murów szacownej świątyni spędzili resztę życia. W 1527 roku podarowali kamienicę kolegiackim wikariuszom z obowiązkiem odprawiania dwóch mszy miesięcznie za spokój ich dusz po śmierci. W 1547 roku kolegium wikariuszy, za zezwoleniem kapituły, zamieniło kamienicę Mikołajowskich z kantorem kolegiaty Marcinem Bladym, za kamienicę zwaną Zamek bądź Jurków. Kantor z kolei pozbył się kamienicy na rzecz Mikołaja Łowczowskiego z Pleśnej w 1554 roku. W 1578 roku kamienica stała się własnością tarnowskiej kapituły. Pod zarządem kapituły miała różnych użytkowników, by wreszcie w XVIII wieku stać się mieszkaniem rektora Kolonii Akademickiej (Akademioli) działającej w Tarnowie od 1756 roku. W 1791 roku została przejęta na Fundusz Religijny przez władze austriackie. Następnie przekazana została Gimnazjum. Do 1904 roku Dom Mikołajowskich służył za pomieszczenie różnego typu szkół.

W 1930 roku znajdował się tu nawet Powiatowy Ośrodek Zdrowia i Muzeum Higieny. Po II wojnie światowej znalazły w niej schronienie zbiory Muzeum Diecezjalnego. W latach 1947-49 przeprowadzona została renowacja budynku z przeznaczeniem na cele wystawiennicze Muzeum.

Jest to dom piętrowy, podpiwniczony. Na parterze znajduje się sień i klatka schodowa. Na piętrze rozkład jest podobny, tylko miejsce sieni zajmuje izba. Najprawdopodobniej wykonawcą kamienicy jest, pochodzący ze Słowacji Kasper Simon, współpracownik Franciszka Florentczyka a później Bartłomieja Berecciego, budowniczych zamku na Wawelu.